Zespół nieszczelnego jelita to stan, w którym jelito przepuszcza do krwiobiegu częściowo strawione białka i bakterie, które mogą zaburzać pracę układu immunologicznego i prowadzić do stanów zapalnych. W takiej sytuacji może dojść do rozwinięcia się niealergicznych nadwrażliwości na pokarmy, zaburzeń czynnościowych jelit a nawet do chorób autoimmunologicznych.

Co to jest i jak powstaje?
O nieszczelnym (przeciekającym) jelicie (ang. leaky gut syndrom) mówimy, gdy w badaniu laboratoryjnym wykryty zostanie podwyższony poziom tzw. zonuliny. Zonulina jest białkiem, które moduluje przepuszczalność ścisłych połączeń pomiędzy komórkami w ścianie przewodu pokarmowego. W przypadku wzrostu stężenia tego białka dochodzi do rozluźnienia struktury jelita. W dużym uproszczeniu, przez takie nieszczelne jelito cząsteczki pokarmowe i bakterie mogą przedostać się do krwiobiegu wywołując nieprawidłową odpowiedź ze strony układu immunologicznego. Powstają kompleksy przeciwciał i białek, prowadzące do stanów zapalnych, nadwrażliwości pokarmowych czy nawet chorób autoimmunologicznych.

Co powoduje zespół nieszczelnego jelita?
Zespół nieszczelnego jelita może mieć wiele przyczyn. Do najczęstszych należą:
• przewlekły stres, który osłabiając układ immunologiczny zwiększa narażenie na choroby;
• dysbioza – brak równowagi między korzystnymi i szkodliwymi bateriami jelitowymi jest jedną z wiodących teorii tłumaczących patogenezę nieszczelnego jelita;
• niewłaściwa dieta – bogata w konserwanty, sztuczne barwniki i węglowodany; ponadto ostre przyprawy, alkohol i gluten zawarty w pszenicy, życie i jęczmieniu prowadzą do uszkodzenia ściany jelita;
• leki (m.in. niesteroidowe leki przeciwzapalne i aspiryna) – mogą spowodować uszkodzenie błony śluzowej jelit; również antybiotyki, tabletki antykoncepcyjne i steroidy, zwiększając przepuszczalność jelit, przyczyniają się do rozwoju LGS;
• niski poziom glutationu, który chroni i odbudowuje śluzówkę jelita, a także niedobór kwasu solnego, skutkują rozwinięciem się stanu zapalnego;
• zakażenia bakteryjne (np. H. pylori), grzybicze- CANDIDA i pasożytnicze również uszkadzają błonę śluzową jelita;
• zaburzenia równowagi hormonalnej – estrogenów, testosteronu;
• niedoczynność tarczycy;
• nadmierne spożycie alkoholu, kofeiny, tytoniu;
• promieniowanie i chemioterapia,
• SIBO,

Jak objawia się zespół nieszczelnego jelita?
Przy nieszczelnych jelitach toksyny i inne szkodliwe produkty przemiany materii odkładają się w narządach wewnętrznych: mięśniach, skórze, mózgu, stawach, gruczołach i powodują rozwój stanu zapalnego, który może prowadzić do problemów zdrowotnych, nie zawsze kojarzonych bezpośrednio z układem trawiennym.

Objawy nieszczelnego jelita ze strony układu pokarmowego:
• bóle brzucha
• zmniejszona produkcja enzymów trawiennych
• wzdęcia
• biegunki lub zaparcia
• zgaga
• refluks żołądkowy
• alergie pokarmowe

Objawy nieszczelnego jelita ze strony układu nerwowego:
• uczucie zmęczenia
• zaburzenia i zmienność nastrojów
• bezsenność
• zaburzenia koncentracji
Inne objawy nieszczelności jelit:
• zmiany skórne (trądzik, wysypki, egzemy, przesuszona skóra)
• zapalenie zatok
• świąd i łzawienie oczu
• stany podgorączkowe niewiadomego pochodzenia
• zapalenie dróg moczowych
• wahania wagi ciała
• bóle mięśni i stawów
• wahania ciśnienia tętniczego krwi

Jak leczyć zespół nieszczelnego jelita?
Oczywiście, najważniejszymi elementami leczenia jest usunięcie przyczyn nieszczelności i dążenie do przywrócenia obrazu szczelnie przylegających do siebie komórek jelita przy pomocy odpowiednich środków. Niestety, oba etapy są trudne i nierzadko trwają bardzo długo – ze względu na fakt ciągłej ekspozycji na czynniki stymulujące wzrost przepuszczalności jelit można stwierdzić, że leczenie trwa właściwie całe życie i obejmuje stałą dbałość o zachowanie jelit w jak najlepszym stanie. Eliminacja przyczyn zespołu jelita przesiąkliwego – minimalizacja stresu, używek, zadbanie o prawidłowy stan mikroflory jelitowej czy właściwą dietę jest pierwszym i najważniejszym krokiem w kierunku poprawy szczelności jelit.

Ponadto, pomocne będą również:
• aminokwasy tj. l-glutamina, glicyna, prolina – aminokwasy występujące w produktach białkowych, np. w mięsie, przetworach mlecznych i warzywach jak: kapusta, buraki, fasola, pietruszka czy szpinak okazują się pełnić ważną rolę w zachowaniu szczelności bariery jelitowej;
• probiotyki – najlepiej odpowiednio dobrane do naszej flory jelitowej szczepy bakterii, które dbając o prawidłowy stan śluzówki jelita minimalizują ryzyko progresji nieszczelności. Naturalnym źródłem bakterii probiotycznych są również kiszona kapusta czy ogórki kiszone;
• leczenie chorób współistniejących – alergie i nietolerancje pokarmowe, choroby autoimmunologiczne, zaburzenia trawienia i wchłaniania czy infekcje bakteryjne, wirusowe i pasożytnicze muszą zostać wyleczone lub przynajmniej objęte terapią.
• witamina A,
• witamina D,
• polifenole (kwercetyna, genisteina, kemferol, kurkumina, EGCG),
• krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe.
Wykazano skuteczność niektórych szczepów probiotycznych w uszczelnianiu jelit (poprzez modulację połączeń ścisłych) i regulowaniu stanu śluzówki. Pozytywne skutki obserwowano przy zastosowaniu m.in. Lactobacillus plantarum 299v, Lactobacillus casei GG, Escherichia coli Nissle 1917, Lactobacillus rhamnosus GG, Lactobacillus casei DN-114001, Streptococcus thermophilus ATCC19258, Bifidobacterium infantis, Lactobacillus plantarum (MB452, WCFS1, CGMCC No.1258). W przypadku chęci zastosowania probiotykoterapii istotne jest szukanie konkretnych szczepów bakterii, gdyż nie wszystkie mają właściwości lecznicze. Probiotyki mają chronią przeciw patogenami i modulują układ immunologiczny.
Do rozwoju bakterii probiotycznych konieczne są prebiotyki, czyli węglowodany, które nie trawione przez człowieka. Należą do nich takie frakcje błonnika jak oligosacharydy (FOS, GOS), laktuloza, inulina itp. Prebiotyki nie tylko stymulują wzrost dobrych bakterii jelitowych, ale również są przekształcane w krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA), które stanowią źródło energii dla komórek ściany jelita, przez co modulują funkcjonowanie bariery jelitowej. Deficyt SCFA, a szczególnie kwasu masłowego, przyczynia się do zwiększonej przepuszczalności jelit. Leczenie kwasem masłowym może wspomóc poprawę funkcji połączeń ścisłych. Probiotyki, prebiotyki i kwas masłowy są dostępne w postaci probiotyków. Glutamina stosowana w odpowiednich dawkach przynosi wiele korzyści dla zdrowia. Szczególnie istotna jest w uszczelnianiu jelit. Wpływa także korzystnie na regulacje odpowiedzi immunologicznej immunoglobuliny A (IgA). Immunoglobulina A jest przeciwciałem biorącym udział głównie w obronie błon śluzowych i jest wydzielana w bardzo dużych ilościach. IgA ma znaczny wpływ na reakcje organizmu związane z nadwrażliwością pokarmową i alergiami. Duża ilość glutaminy zawierają mocno wygotowane buliony na kościach i ogólnie produkty mięsne. Glutaminę można również zakupić w formie suplementu.

Z czym jest to powiązane?
Warto zwrócić uwagę na to, że znacząca część naszej odporności znajduje się w jelitach. Tkanka limfatyczna związana z błonami śluzowymi przewodu pokarmowego zawiera ponad 70% limfocytów całego organizmu i tworzy złożony system odpornościowy. W rozwoju takiego systemu podstawowe znaczenie mają bakterie jelitowe, zasiedlające przewód pokarmowy. Szczelne jelito to nie tylko dobra odporność, ale to nasz „drugi mózg”, który odpowiada za nasz nastrój (w naszych jelitach znajduje się około 100 milionów neuronów), to ochrona przed alergiami czy chorobami autoimmunizacyjnymi. Choroby powiązane z nieszczelnym jelitem to także zaburzenia czynnościowe jelit, depresja, choroby tarczycy, autyzm, schizofrenia, ADHD, astma czy egzema.

Co szkodzi w diecie?
Dieta w przypadku nieszczelności jelita powinna być czasowo uboga lub nawet całkowicie pozbawiona lektyn. Substancje te zawierają rośliny strączkowe (soja, fasola, soczewica, groch), wszelkie zboża czy orzechy (np. arachidowe, migdały, ziemne). Lektyny to białka wiążące węglowodany. Ulegają wiązaniu z resztami cukrowymi glikoproteidów obecnych na powierzchni limfocytów przyczyniając się do zlepiania się komórek, co często prowadzi do ich aktywacji a w konsekwencji do ich transformacji blastycznej. Lektyny przyczepiają się do ścianek jelita powodując wzrost produkcji zonuliny, a więc prowadzą do zwiększonej przesiąkliwości jelitowej. Najbardziej znaną i szkodliwą lektyną jest gluten obecny w przede wszystkim pszenicy, ale też w życie czy jęczmieniu. Przeciwciała powstałe w wyniku odpowiedzi układu immunologicznego na gluten atakują nie tylko jelita, ale często inne narządy. W takim przypadku mówimy o chorobie z autoagresji (autoimmunologicznej). Gluten czy inne lektyny mogą być zatem czynnikami prowadzącymi do nieprawidłowej reakcji układu immunologicznego. Również białko mleczne – kazeina – zwłaszcza z mleka krowiego niekorzystnie wpływa na szczelność jelit. Składnikiem nabiału szkodzącym jelitom jest kazeina A1. Kazeina występuje w dwóch odmianach A1 i A2, które różnią się jedynie pojedynczym aminokwasem w ich łańcuchu białkowych. Forma A2 jest uważana za oryginalną wersję beta-kazeiny. Forma A1 pojawiła się kilka tysięcy lat temu, gdy wystąpiła mutacja w europejskich stadach krów i ona jest właśnie niekorzystna. Brak formy A2 w obecnym mleku krowim to efekt krzyżowania krów, w taki sposób, aby rodziły się bardziej mleczne jałówki. Doszło przez to do mutacji genetycznej, która zmieniła strukturę białek w mleku (podobna sytuacja jak z pszenicą). Mleko kozie i owcze nie zawiera A1 beta-kazeiny, co czyni je bardziej bezpiecznymi dla układu pokarmowego i immunologicznego. Należy jednak pamiętać, że białka A1 i A2 są bardzo do siebie podobne, co u niektórych osób nadal może stwarzać problemy. Jeśli nie chcesz rezygnować z nabiału najlepszy będzie organiczny: surowy, niepasteryzowany. Pasteryzacja działa niszcząco na wiele cennych elementów pokarmu (enzymy, witaminy). Na nabiał jednak należy szczególnie uważać, gdyż często zawiera nie tylko niekorzystne proteiny, ale też antybiotyki czy hormony wzrostu.
Cukier również może wywołać poważne spustoszenie w jelicie. Sprzyja rozrostowi drożdży, candidy i złych bakterii, które będą zwiększały przepuszczalność.

Badania
Niestety domowy test buraczany na sprawdzenie nieszczelności jelitowej nie jest wiarygodną metodą, gdyż ilość rubinowego barwnika w moczu może zależeć od aktywności enzymów trawiennych czy kwasowości żołądka. W takiej sytuacji warto wykonać laboratoryjne badanie szczelności jelit i mikroflory jelitowej, zonulina (marker rozszczelnienia jelita) oraz badanie nadwrażliwości pokarmowej IgG-zależnej. Często jednak potrzeba znacznie szerszej diagnostyki (zawłaszcza w przypadku np. chorób autoagresywnych). Dzięki wynikom badań można wprowadzić indywidualną, celowaną terapię.