Nużeniec

Nużeniec jest to pasożyt skórny należący do rodziny roztoczy, którego najczęstszym symptomem, obok wysypki, rumieńców i wykwitów ropnych jest trądzik różowaty. Pasożyt ten zaliczany jest do pajęczaków (stawonogów). Wyróżniamy dwa gatunki bytujące na człowieku: nużeniec ludzki (Demodex folliculorum) i nużeniec krótki (Demodex brevis). Żyją one blisko gruczołów łojowych i w torebkach włosowych. Pasożyty te są małych rozmiarów. Nużeniec ludzki osiąga długość od 0,28-0,40 mm, a nużeniec krótki 0,25-0,28 m. Oba charakteryzują się obłym kształtem ciała. Posiadają cztery pary odnóży umieszczone w przedniej części ciała, które zapewniają doskonała przyczepność do powierzchni, po których się poruszają. W tylnej części ciała, nużeńce są zwężone i zakończone typowym pierścieniowatym odwłokiem. Samce są zazwyczaj mniejsze od samic. Według badań epidemiologicznych w środowisku przyrodniczym istnieją setki roztoczy. Te na dywanie lub trawie można zobaczyć gołym okiem lub za pomocą szkła powiększającego i wyglądają jak małe pająki lub kleszcze. Nazywane są raczej roztoczami kurzu niż nużeńcem. Roztocza żyjące na skórze różnych zwierząt takich jak bydło, konie, owce i świnie nie są spokrewnione z nużeńcem.

Cykl rozwojowy nużeńca trwa od 18 do 25 dni. Zapłodniona samica znosi około 24 jaj, z których wylęgają się larwy. Z larw powstają nimfy, podobne do osobników dorosłych, posiadające jedynie trzy pary odnóży. Te w ostatniej fazie przekształcają się w osobniki dorosłe z pełną liczbą odnóży zdolnością do rozmnażania. Przednia część ciała nużeńca tkwi w tkance, a pozostała charakterystycznie sterczy. Nużeniec zazwyczaj żeruje nocą, ponieważ unika promieni światła dziennego.

W ciągu doby potrafi przebyć drogę 16 centymetrów, co może przyczynić się do jego znacznego rozprzestrzeniania. Roztocza te odżywiają się głównie łojem i przesączem osocza krwi oraz wydzieliną z gruczołów łojowych, a także komórkami nabłonkowymi. W przeciwieństwie do świerzbowców nużeńce nie drążą kanałów w skórze, ani nie wysysają krwi, dlatego wywoływany przez nie świąd jest słabiej odczuwalny.

Nużeniec wywołuje chorobę o nazwie nużyca (inaczej demodekoza). Jest ona bardzo powszechna, ponieważ nosicielem nużeńców jest większość dorosłych. Jednak ze względu na skąpe objawy nużyca bywa mylona z różnego rodzaju chorobami skóry, oczu i reakcjami alergicznymi. Często chorobie towarzyszyć może uczucie charakterystycznego, delikatnego łaskotania, w miejscach, w których poruszają się nużeńce.

Nużeniec żeruje w torebkach włosowych i gruczołach łojowych, a odżywia się lipidami oraz łojem skóry. Sam osobnik nie jest groźny dla skóry, natomiast jego odchody gromadzące się w okolicach gruczołów łojowych i torebek włosowych wywołują szereg chorób okulistycznych i dermatologicznych. Nużeńce bytują na ludzkiej skórze. W największej ilości nużeńce znajdują się w okolicy nosa, dookoła oczu, na czole, brodzie, w bruździe nosowo – wargowej. Można je znaleźć również na innych częściach ciała, np. na dłoniach czy stopach, na skórze głowy, brwiach, rzęsach, a także w okolicach intymnych. Nużeniec występuje na każdej szerokości geograficznej i zamieszkuje wszystkie strefy klimatyczne, w tym także obszary polarne. Jest jednym z 30 tysięcy gatunków roztoczy znanych człowiekowi, które świetnie się zaaklimatyzowały żyjąc blisko człowieka, a w przypadku nużeńca pasożytując bezpośrednio na nim. Osobniki przenoszone są wraz z kurzem, przez kontakt bezpośredni z osobą zarażoną lub przez stosowanie tych samych przyborów kosmetycznych, ręczników i ubrań. Źródłem zarażenia nużeńcem może być używana odzież i rzeczy, które należały wcześniej do kogoś innego. Drogą, jaką podróżuje nużeniec może okazać się podmuch powietrza, wraz z którym kurz, a z nim jajeczka nużeńca przedostają się na skórę człowieka Pasożyt szczególnie łatwo przywiera do powierzchni tłustej, po czym wnika do porów skórnych. Do zarażenia może dojść podczas bezpośredniego kontaktu z chorym człowiekiem, dotykanie tych samych przedmiotów, co osoba chora (np. korzystanie z jej odzieży, czy grzebienia, a nawet kosmetyków, (np. testerów kosmetyków w drogeriach)., ale także przez wędrówkę kurzu, w którym mogą znajdować sie jaja. Niewłaściwie prane i odkażane ręczniki ,pościel w hotelach ,szpitalach gabinetach fryzjerskich i kosmetycznych- to tez jest źródłem zakażenia. Zwiększone ryzyko zakażenia istnieje zwłaszcza podczas korzystania z usług kosmetyczek i fryzjerów.

Na zakażenie narażone są także osoby zajmujące się na co dzień badaniami mikroskopowymi lub studenci mający zajęcia w pracowniach mikroskopowych, gdyż jest to również jedno z wrót zarażenia. Jaja pasożyta roznoszą się z kurzem, z prądami powietrza, dlatego również są to potencjalne źródła zakażenia.

W związku z tym większość dorosłych jest nosicielem nużeńców, przy czym odsetek ludzi zakażonych tym pasożytem wzrasta wraz z wiekiem. Ze względu na to, że skóra dzieci produkuje niewielki ilości sebum, nużyca bardzo rzadko jest u nich diagnozowana. Z kolei odsetek zarażonych osób po 70. roku życia wynosi od 70 do 100 proc. Jednak tylko u niektórych osób nużeńce wywołują nużycę. W grupie zwiększonego ryzyka znajdują się alergicy, osoby z osłabioną odpornością, zaburzeniami gospodarki lipidowej lub hormonalnej, osoby starsze, narażone na ciągły stres, a także zmagające się z nawracającymi stanami zapalnymi skóry i ze skórą łojotokową lub mieszaną.

Nużeniec może również przyczynić się do rozwoju zaskórników i wągrów. Może on towarzyszyć trądzikowi pospolitemu i różowatemu, zapaleniu kącików ust, łojotokowemu zapaleniu skóry itp., i zwykle nasila objawy tych chorób. Czasami zaatakowanej przez nużeńca osobie wypadają włosy, co mylone bywa z plackowatym. Jeśli pasożyt żeruje w okolicy oka, może doprowadzić do zapalenia brzegów powiek, zespołu suchego oka oraz alergicznych zapaleń powierzchni oka.

Wówczas pojawiają się objawy, takie jak:

• uporczywe swędzenie, pieczenie, zaczerwienienie i obrzęk powiek (często widać rozszerzone naczynia krwionośne)
• suchość oka i uczucie piasku pod powiekami
• złogi/łuski na brzegach powiek
• złogi wokół podstawy rzęs (łupież cylindryczny)
• odbarwienie rzęs, które są łamliwe, bardzo łatwo wypadają
• nadwrażliwość na światło, kurz czy dym
• nadkażenie bakteryjne, objawiające się jęczmieniem, gradówką

Nużeniec bytuje u większości ludzi. Jednak w znacznej części przypadków jego obecność jest bezobjawowa. U innych powoduje różnorodne objawy skórne, takie jak:

• zaczerwienienie
• łuszczenie
• wyprysk
• świąd
• grudki i krostki przypominające trądzik

Demodex ma zasadniczo dwie specyficzne wylęgarnie: w pobliżu mieszków włosowych i gruczołów łojowych (które są jednocześnie niewyczerpalnym źródłem pożywienia – sebum- a przy tym bezpiecznym miejscem schronienia). Miejsca narażone na infekcje obejmują głównie obszary znajdujące się blisko dużej ilości gruczołów łojowych, takie jak:

• okolice nosa
• okolice kości jarzmowej
• głowa
• czoło
• powieki (tylne i przednie zapalenie)
• broda
• szyja/ kark
• klatka piersiowa
• plecy
• ramiona

a także:

• przewód słuchowy zewnętrzny
• okolice brodawek piersiowych
• wargi sromowe, penis, odbyt

Żywotność pasożyta zwiększa się wraz ze wzrostem temperatury otoczenia. Rozwojowi nużeńca najbardziej sprzyja temperatura wynosząca około 37° C, ale osłabienie jego aktywności można zaobserwować juz w temperaturze bliskiej 45° C. Zabójcza dla nużeńca jest temperatura 54° C.

Nużycę łatwo pomylić z inną chorobą

Nużyca oka (oczna) często jest diagnozowana jako alergiczne, bakteryjne lub wirusowe zapalenie spojówek. Nużyca twarzy jest także często mylona z alergią, wypryskiem czy łojotokowym zapaleniem skóry. aby je wykluczyć, należy wykonać badania laboratoryjne w kierunku obecności nużeńca. Jednak te zlecane są bardzo rzadko.

Nużeniec (nużyca) – badania

W celu wykrycia pasożyta pobiera się zeskrobinę ze zmian skórnych albo kilka rzęs lub brwi (zwykle łatwo wypadają, więc nie ma problemu z ich pobraniem). Pobrany materiał zostaje przesłany do pracowni mikrobiologicznej. Badanie można wykonać prywatnie . W dniu badania skóry twarzy nie można smarować kremem, pudrem czy fluidem, a rzęs tuszem. Nie można jej nawet oczyszczać kosmetykami (tonikiem, mleczkiem czy płynem micelarnym). Należy to zrobić dzień przed badaniem. Osoby, które miały bliski kontakt z chorym, również powinny zostać przebadane.

Nużeniec  – leczenie

Lekarz może przepisać maści, kremy i preparaty o działaniu przeciwzapalnym – najczęściej metronidazol. Polecane są również gorące kąpiele z dużą ilością mydła z heksachlorobenzenem. Innymi substancjami pomocnymi w leczeniu są: balsam  peruwiański, roztwory spirytusowe pirogalolu, pirokatechiny, naftolu, ocet jabłkowy, olejek miętowy (tego nie lubi najbardziej, ale dobre są wszystkie mocno aromatyczne olejki eteryczne), olejek z drzewa herbacianego, olejek pichtowy, mentol, kamfora, alkohol etylowy, siarka i tlenki siarki, kwas borowy, salicylan metylu i benzylu. Nużeniec nie lubi też mieszanek różnych ziół, szczególnie tych aromatycznych, np. dziegcia brzozowego. 

Najlepiej, według badań i opinii chorych, działa jednak maść rtęciowa, która jest w Polsce niedostępna a i z sąsiednich krajów europejskich zostaje wycofywana.

Na rynku pojawiają się również kosmetyki z wyciągiem z aloesu, olejkiem szałwiowym, herbacianym oraz dekspantenolem i kwasem hialuronowym wspierające terapię zaleconą przez lekarza okulistę. Preparaty te umożliwiają usunięcie wydzieliny spowodowanej działaniem nużeńców oraz łagodzą świąd i pieczenie towarzyszące stanom zapalnym. Higiena brzegów powiek obejmuje także ciepłe okłady i mechaniczny masaż powiek. Podczas kuracji duże znaczenie ma usuwanie nużeńców z ciała przez mycie, przy czym należy pamiętać o stosowaniu jednorazowych ręczników oraz peelingów mających na celu usuwanie martwego naskórka. Kolejny sposób, który jest jednocześnie działaniem profilaktycznym, to częste pranie pościeli, ręczników i odzieży. W przypadku choroby nie należy pożyczać nikomu przyborów toaletowych (np. szczotki), trzeba także ograniczyć wizyty u fryzjera czy kosmetyczki.

W przypadku postaci ocznej stosuje się maści oczne recepturowe. Dodatkowo trzeba codziennie oczyszczać powieki w odpowiedni sposób – najpierw należy je rozgrzać ciepłymi okładami (4-10 minut), co umożliwia upłynnienie zestalonej wydzieliny, następnie należy wykonać masaż powiek, a na koniec oczyścić wybranym preparatem. W przypadku występującego zespołu suchego oka konieczne jest również stosowanie kropli do oczu o działaniu nawilżającym.

Leczenie nużycy jest długotrwałe i może trwać nawet kilka miesięcy, jednak pozwala na zniknięcie dokuczliwych objawów. Jednak osób, które znajdują się w grupie ryzyka wystąpienia nużycy, nawet skuteczna terapia nie zabezpiecza przed okresowymi nawrotami tego schorzenia.

Nużeniec a olejek z drzewa herbacianego

W przypadku nużycy zalecane jest również stosowanie olejku z drzewa herbacianego, np. w formie szamponów oraz żeli do mycia twarzy. Olejek ten posiada właściwości przeciwbakteryjne, przeciwgrzybiczne i przeciwzapalne. Przeprowadzone badania wskazywały na bardzo wysoką skuteczność leczenia (trwającego 4-6 tygodni) po zastosowaniu 50 proc. olejku do intensywnego masażu powiek i codziennej higieny przy użyciu szamponu z ekstraktem z drzewa herbacianego.

---