W 1908 roku laureat Nagrody Nobla Ilja Miecznikow zasugerował, że długowieczność bułgarskich wieśniaków wiąże się ze spożywaniem jogurtu. Nieco później, produkty z

fermentowanego mleka zostały powszechnie zaakceptowane jako zdrowe, a obecnie są produkowane na skalę przemysłową. W ich produkcji używa się różnych bakterii z rodzaju Lactobacillus, które mają zdolność przekształcania laktozy w kwas mlekowy. Eksperci FAO i WHO zdefiniowali (2001) pojęcie „prebiotyku” – to „żywy mikroorganizm, który po dostarczeniu w odpowiednich ilościach do organizmu gospodarza ma korzystny wpływ na jego zdrowie”.
Kariera mikroorganizmów probiotycznych rozpoczęła się w 1899 roku, kiedy to naukowiec Henry Tessler z Instytutu Pasteura w Paryżu odkrył w jelitach noworodków karmionych piersią Bifidobacterium. Wykazał on, że u dzieci, u których stwierdza się obecność tych bakterii, rzadziej występują biegunki.
Pierwszym naukowcem, który zaproponował zastosowanie probiotyków w celach zdrowotnych, był Rosjanin Élie Metchnikoff, a stało się to w 1907 roku. Od tamtego momentu wiedza w zakresie probiotykoterapii znacznie wzrosła. Tym samym lepiej rozumiemy pozytywną rolę mikroflory jelitowej, jej wpływ na zdrowie i profilaktykę chorób. Szczególne znaczenie bakterii probiotycznych w naszym życiu odzwierciedla nawet ich nazwa – słowo „probiotyk” to przeciwieństwo słowa „antybiotyk”, a jego źródłem jest greckie wyrażenie „pro bios”, czyli „dla życia”.

Wymagania stawiane bakteriom
Bakterie pretendujące do zaszczytnego miana probiotyku muszą spełniać szereg wymogów. Powinny nie tylko wykazywać pozytywny wpływ na zdrowie, ale również cechować się szeregiem właściwości wyróżniających je jako bezpieczne, funkcjonalne i zdatne do przemysłowego przetworzenia. Pomijając aspekty technologiczne związane z produkcją preparatów i żywności zawierających kultury bakterii probiotycznych, najważniejsze jest to, aby szczepy dotarły do właściwego miejsca organizmu, na przykład do jelit, w odpowiedniej liczbie, zachowując przy tym niezmienioną żywotność i aktywność.
Wybrane cechy szczepów probiotycznych
• pochodzenie od ludzi
• ściśle określona przynależność rodzajowa i gatunkowa potwierdzona badaniami molekularnymi
• odporność na działanie soku żołądkowego i kwasów żółciowych
• potwierdzony w badaniach klinicznych korzystny wpływ na organizm gospodarza
• możliwość przylegania do komórek nabłonkowych
• zdolność do produkcji substancji o działaniu przeciwdrobnoustrojowym
• zdolność do produkcji substancji o działaniu przeciwdrobnoustrojowym
• przeciwstawna aktywność w stosunku do bakterii chorobotwórczych
• stabilność genetyczna

Codziennie kefir i jogurt
Ludzie żyją w symbiozie z bakteriami. Mamy ich w przewodzie pokarmowym 1-2 kg, a zidentyfikowano ich ponad 500. Bakterie wytwarzają środowisko, które zapobiega rozwojowi szkodliwych mikroorganizmów, uczestniczą też w produkcji niacyny, kwasu foliowego, witaminy B6 i K. Jednak nieodpowiednia dieta, a zwłaszcza stosowanie antybiotyków, może ten system zniszczyć. W tej sytuacji można polecać „żywność probiotyczną”, czyli produkty fermentowane, zwłaszcza mleczne (jogurt, kefir). Aby bakterie probiotyczne mogły wywierać korzystny wpływ na zdrowie człowieka, muszą zasiedlić jego organizm. Jednak nie wszystkie szczepy Lactobacillus używane do produkcji np. jogurtów posiadają cechy wskazane dla szczepów probiotycznych i nie każdy z nich jest jednakowo skuteczny w zasiedleniu. Wykazały to badania in vitro oraz in vivo. Probiotyki zamknięte w kapsułce. Skoncentrowanym źródłem wyselekcjonowanych bakterii probiotycznych są preparaty w postaci suchej, które mają status leków lub suplementów diety. Dobry preparat probiotyczny powinien mieć odpowiednią ilość bakterii, czyli 1-5 miliardów jednostek tworzących kolonię (1×109 CFU). Duże znaczenie dla przydatności probiotyku ma sposób dehydratacji (np. liofilizacja) bakterii i sposób przechowywania preparatu.Preparaty z probiotykami mogą zawierać różne szczepy Lactobacillus (L. bulgaricus, L. casei, L. paracasei, L. rhamnosus, L. reuteri), Bifidobacterium longum, B. bifidum, Streptococcus thermophilus oraz probiotyczne drożdże Saccharaomyces boulardii. Najczęściej używane L. casei, L. paracasei i L. rhamnosus tworzą ściśle spokrewnioną grupę taksonomiczną i są trudno rozróżnialne. Jest to możliwe na podstawie analizy genetycznej. W preparatach probiotycznych wskazane jest zastosowanie dwóch lub więcej szczepów probiotycznych, które współdziałają. W tych obecnych na rynku są np. L. acidophilus, L. rhamnosus i L. paracasei. Inny zestaw to L. acidophilus, L. delbrueckii i B. lactis.
Preparat z probiotykami można stosować profilaktycznie, w celu zapewnienia prawidłowej flory bakteryjnej. Często jego użycie jest zalecane przez lekarza jako wspomaganie terapii. W przypadku biegunki wywołanej przez rotawirusy badania kliniczne pokazały korzystny wpływ L. rhamnosus, B. lactis i L. reuteri. Uciążliwą dolegliwością jest biegunka podróżnych. Podawanie probiotyków może jej zapobiec, a w skróceniu jej trwania skuteczne były Saccharomyces boulardii, L. acidophilus oraz B. bifidum. Podawanie suplementów z Lactobacillus i Bifidobacterium może poprawić odporność organizmu – przyjmowanie tych probiotyków przez dzieci zmniejszyło liczbę opuszczonych dni w szkole.

Niezbędne prebiotyki
Do rozwoju bakterii probiotycznych w jelicie potrzebne są oligosacharydy. Te składniki błonnika pokarmowego nie są trawione przez człowieka, choć działają korzystnie, ponieważ przyspieszają pasaż jelitowy. Fruktooligosacharydy, inulina, laktuloza, rozpuszczalny błonnik z akacji i inne oligosacharydy, które są wykorzystywane przez bakterie i stymulują ich wzrost, nazwano prebiotykami. Racjonalne i wygodne dla konsumentów jest połączenie w jednym preparacie probiotyku i prebiotyku. Takie połączenie to synbiotyk.
Skomplikowane nazewnictwo szczepów probiotycznych
O ból głowy mogą przyprawiać nazwy poszczególnych szczepów. Dotyczą ich jednak pewne określone zasady. Szczep probiotyczny powinien być oznaczony w następującej kolejności: nazwa rodzajowa, nazwa gatunkowa, oznaczenie literowo-cyfrowe, na przykład Lactobacillus casei DN-114 001, Lactobacillus rhamnosus GG. Warto pamiętać, że nie wszystkie bakterie fermentacji mlekowej stosowane w produkcji przetworów mlecznych są probiotykami, nie wszystkie szczepy bowiem wywołują w organizmie człowieka jednakowy efekt prozdrowotny. Właściwości probiotyczne bakterii stanowią cechę określonego szczepu (biotypu) danego gatunku. Korzystne działanie jest szczepozależne, to znaczy właściwe dla jednego wyselekcjonowanego szczepu bakteryjnego. Ponadto bakterie probiotyczne rosną wolniej, słabiej ukwaszają mleko i w produkcji mleka fermentowanego stosowane są łącznie z szybciej rosnącymi bakteriami kwasu mlekowego. Dlatego w przypadku produktów spożywczych można natknąć się na skład obejmujący kilka szczepów, gdzie tylko niektóre mają właściwości probiotyczne.

Gdzie jest najwięcej bakterii?
W stosunku do ilości bakterii probiotycznych mówimy o liczbie jednostek tworzących kolonię – CFU (colony-forming units). Obecnie nie ma jednoznacznych wytycznych dotyczących dawkowania probiotyków. Analizując różne źródła, jako ogólną zasadę można przyjąć, że minimalna dawka terapeutyczna wynosi od 106–109 do 108–1010 CFU jednorazowo. Jeszcze inaczej twierdzi kanadyjski Natural Health Products Directorate, który zaleca minimalną dawkę dobową w wysokości 5 × 109 CFU, stosowaną przez pięć kolejnych dni, co w praktyce oznacza przyjęcie pięciu dawek terapeutycznych naraz. Błędem jest jednak kierowanie się powyższymi wytycznymi w każdej sytuacji, ponieważ w zależności od wskazań i szczepu bakterii zarówno czas kuracji, jak i dawka CFU mogą być zupełnie inne.

Różne szczepy bakterii w jednym preparacie
Popularnością cieszą się preparaty zawierające nawet po kilkanaście szczepów. Jednakże najistotniejsze jest to, aby wybrać odpowiedni szczep, o potwierdzonym działaniu w danym wskazaniu. Inny probiotyk wywrze korzystny wpływ w przypadku zespołu jelita drażliwego, a inny atopowego zapalenia skóry.

Rodzaje preparatów zawierających probiotyki
W aptekach dostępne są trzy rodzaje preparatów zawierających probiotyki: produkty lecznicze, suplementy diety i żywność funkcjonalna. Ujmując to bardzo ogólnie i zgodnie z literą prawa, jedynie produkt leczniczy ma zdolność zapobiegania chorobom i ich leczenia. Pozostałe kategorie obejmują preparaty uzupełniające dietę o składniki, które naturalnie występują w żywności. Błędne jest przekonanie, że w związku z tym, a w odróżnieniu od leków suplementy nie posiadają udokumentowanych badań. Ich producenci nie mają co prawda takiego obowiązku, ale mimo wszystko wiele firm inwestuje w rzetelne prace badawcze nad swoimi preparatami i stosuje procedury dobrej praktyki wytwarzania (GMP). Zrozumiałe jest, że takie działania generują koszty dla przedsiębiorcy, a to wpływa na cenę produktu. I w tym przypadku warto skorzystać z wiedzy farmaceuty i przeanalizować z jego pomocą stosunek ceny do jakości poszczególnych specyfików.

Rozległe możliwości probiotyków
Wyróżniono trzy ogólne mechanizmy działania probiotyków: przeciwbakteryjne na bakterie chorobotwórcze, wzmacniające integralność błony śluzowej jelit, immunomodulacyjne, w tym również przeciwzapalne. Skuteczność bakterii probiotycznych w różnych problemach zdrowotnych jest nadal intensywnie badana, a perspektywy zastosowania tych mikroorganizmów w celach leczniczych wydają się obiecujące. Do tej pory udowodniono ich korzystne działanie w następujących wskazaniach:
• prewencja i skracanie czasu trwania infekcji wywoływanych przez rotawirusy, biegunek będących następstwem stosowania antybiotyków i dolegliwości wynikających z nietolerancji laktozy;
• przeciwdziałanie gromadzeniu się kancerogennych enzymów i metabolitów powstających w bakteryjnych procesach gnilnych;
• zapobieganie występowaniu i zmniejszanie niespecyficznych i nieregularnych dolegliwości żołądkowo-jelitowych u ogólnie zdrowych osób;
• łagodzenie różnego rodzaju zaburzeń flory bakteryjnej, stanów zapalnych żołądka i jelit, w tym powodowanych zakażeniem Helicobacter pylori;
• normalizacja pasażu jelitowego i konsystencji stolca u osób cierpiących na zaparcia lub zespół jelita drażliwego;
• ograniczanie ryzyka i redukcja objawów alergii i atopii u dzieci;
• ochrona przed infekcjami dróg oddechowych;
• profilaktyka i leczenie infekcji dróg moczowo-płciowych.

Wybór, od którego zależy skuteczność
Nie wystarczy tylko wiedzieć, kiedy warto przyjmować probiotyk. Dla osiągnięcia zamierzonego efektu terapeutycznego konieczne jest zastosowanie odpowiedniego szczepu. Powstaje coraz więcej preparatów dedykowanych konkretnym grupom pacjentów, co z jednej strony znacząco ułatwia wybór, a z drugiej go ogranicza. Wiedząc, jakie szczepy są najbardziej wskazane w najczęściej występujących problemach zdrowotnych, można elastycznie i odpowiednio do swoich potrzeb komponować terapię.
Rodzaje szczepów i ich dawkowanie w najpopularniejszych wskazaniach

WSKAZANIE SZCZEP DAWKOWANIE

• Biegunka podróżnych Lactobacillus rhamnosus GG 2 x 109 CFU dziennie na 2 dni przed wyjazdem aż do powrotu
• Saccharomyces boulardii 5 x 109-10 CFU dziennie na 5 dni przed wyjazdem
• Ostra biegunka infekcyjna u dzieci i niemowląt Lactobacillus rhamnosus GG 1010 CFU w 250 ml roztworu nawadniającego Lactobacillus reuteri 1010–11 CFU dziennie przez 5 dni
• Zapobieganie biegunce poantybiotykowej Lactobacillus rhamnosus 6 x 109 CFU dziennie przez 1 do 4 tygodniSaccharomyces boulardii 4 x 109 CFU dziennie przez 1 do 4 tygodni Lactobacillus acidophilus i Lactobacillus bulgaricus 2 x 109 CFU dziennie przez 7 dni
• Zespół jelita drażliwego (IBS) VSL#3(Lactobacillus acidophilus, Bifidobacterium breve, Bifidobacterium longum, Bifidobacterium infantis, Lactobacillus plantarum, Lactobacillus paracasei, Lactobacillus bulgaricus, Streptococcus thermophilus)9 x 1011 CFU dziennie przez 8 tygodni Bifidobacterium infantis 106–10 CFU dziennie przez 4 tygodnie Lactobacillus rhamnosus 8–9 x 109 CFU dziennie przez 6 miesięcy
• Profilaktyka atopowego zapalenia skóry u dzieci (AZS) Lactobacillus rhamnosus 1012 CFU dziennie przez 2 do 4 tygodni przed porodem, a następnie podawanie dziecku do 6. miesiąca życia

Wyjątkowo korzystne właściwości probiotyków
Osoby mające problemy z tolerancją laktozy powinny szukać jogurtów zawierających Lactobacillus bulgaricus lub Streptococcus thermophilus, które uwalniają enzym laktazę, powodując tym samym częściowy, a nawet całkowity rozkład laktozy. Z kolei kobietom zmagającym się z infekcjami intymnymi poleca się preparaty z Lactobacillus reuteri i Lactobacillus rhamnosus. W leczeniu zakażeń Helicobacter pylori pomocny okazuje się szczep Lactobacillus casei DN-114 001 i Lactobacillus acidophilus CRL 639. Wbrew fałszywemu przekonaniu o tożsamości poszczególnych probiotyków ich rozróżnianie ma kluczowe znaczenie dla celowości terapii.

Bakterie używane do produkcji probiotyków
Bifidobacterium bifidum ochrania przed rozmnażaniem się rotawirusów, skutkami działania związków chloru na organizm, infekcjami jelitowymi, wzmacnia odporność organizmu.
Bifidobacterium longum eliminuje związki nitrowe, dzięki czemu może znacząco hamować rozmnażanie się patologicznych bakterii jelita grubego oraz rozrost komórek raka wątroby.
Bifidobacterium infantis pomaga hamować rozwój chorobotwórczych bakterii, takich jak Escherichia coli, a także produkuje substancje zapobiegające rozwojowi raka piersi.
Bifidobacterium lactis pomaga łagodzić zaparcia stolca, chroni organizm przed skutkami działania związków chloru i zapobiega powstaniu przewlekłych stanów zapalnych jelita grubego w obszarze esicy.
Lactobacillus acidophilus to pierwsza linia obrony przeciwko drożdżakom. Wspomaga też układ krążenia poprzez obniżanie poziomu cholesterolu oraz zapobiega uszkodzeniom ścian jelit przez czterochloroetylen.
Lactobacillus bulgaricus łagodzi problemy trawienia pokarmów, ułatwia trawienie mleka i jego produktów oraz ułatwia wydalanie substancji toksycznych z jelita grubego.
Lactobacillus casei chroni przed rozwojem guzów nowotworowych oraz ochrania przed bakteriami z grupy Listeria, którymi zakażone są skorupiaki, ptaki i ssaki (krowy).
Lactobacillus lactis to naturalny antybiotyk, który zmniejsza zdolność chorobotwórczą bakterii.
Lactobacillus plantarum to doskonała alternatywa dla antybiotyków oraz ważne narzędzie w zwalczaniu i ochronie przed rozwojem bakterii patologicznych.
Lactobacillus paracasei zapobiega toksycznemu działaniu związków chloru na organizm, bierze udział w regulacji systemu odpornościowego i być może zmniejsza ryzyko rozwoju chorób nowotworowych.
Lactobacillus brevis zmniejsza przepuszczalność jelit w zespole nieszczelnego jelita i ma pozytywny wpływ na pracę systemu odpornościowego.
Lactobacillus rhamnosus pomaga łagodzić objawy nietolerancji cukru mlecznego – laktozy, zmniejsza skutki działania dwuchlorków pochodzenia wirusowego i bakteryjnego na organizm, łagodzi zaparcia, usuwa stany zapalne odbytnicy oraz żylaki odbytu, zapobiega alergiom pokarmowym, a także hamuje wzrost guzów.
Lactobacillus salivarius posiada unikalną zdolność leczenia wrzodów trawiennych żołądka przez usunięcie bakterii Helicobacter pylori.
Streptococcus thermofilus wykazuje działanie przeciwutleniające, chroni jelita i cały organizm przed działaniem wolnych rodników, antybiotyków, cukru oraz przed skutkami picia wody chlorowanej, zapobiega infekcjom jelit i pochwy.
Bifidobacterium breve korzystnie działa w stanach zapalnych odbytnicy, zapobiega rozwojowi rotawirusów oraz uaktywnia humoralny system odporności.
Lactobacillus gasseri likwiduje bakterię Helicobacter pylori oraz zmniejsza stan zapalny w zapaleniu śluzowym żołądka.

ŹRÓDŁA PROBIOTYKÓW W POLSCE
NAZWAPREPARATU( PRODUCENT) GATUNEK LUB SZCZEP PROBIOTYKU

Acidolac (Medana)

Dicoflor 30 i 60 (Vitis Pharma)

Enterol(Biocodex)

Ido Form Kid (Ferrosan)

LAB ONE N°1 PROBIOTIC

Lacidofil (Merck)

Lactive up (United Pharma)

Lactoral (IBSS Biomed)

Lakcid (Biomed Lublin)

Lakcid forte (Biomed Lublin)

Mycobiotic(NATURE SCIENCE)

Probiolac (Polfarmex)

Sanprobi barierr(Sanum)

Sanprobi super formuła(Sanum)

Sanprobi IBS

Trilac (Krotex)

VIVOMIX(PHARMABEST)

Lac.tobacillus acidophilusi Bifidobacterium

Lactobacillus rhamnosus GG

Saccharomyces boulardii

Lactobacillus rhamnosus, GG Bifidobacterium animalis subsp.
lactis Bb12

Bifidobacterium lactis BS01, Bifidobacterium breve BR03, Lactobacillus paracasei LPC00, Lactobacillus rhamnosus LR06, Lactobacillus plantarum LP09, Lactobacillus casei LC03, Lactobacillus acidophilus LC03, Bifidobacterium bifidum BB01, Streptococcus thermophilus YO8, Bifidobacterium longum YO8.

Lactobacillus acidophilus, Lactobacillus rhamnosus

Lactobacillus acidophilus NCFM

Lactobacillus rhamnosusK,L 53ALactobacillus plantarumPL 02,Bifidobacterium longumPL 03

Lactobacillus rhamnosus

Lactobacillus rhamnosus

Bifidobacterium animalis AMT 30, Lactobacillus Plantarum AMT 14, Lactobacillus Plantarum AMT 4.

Lactobacillus acidophilus, Lactobacillus bifidus,Streptococcus thermophilus, Lactobacillus delbruecki subscp.
bulgaricus

Bifidobacterium lactis W52;Lactobacillus brevis W63;Lactobacillus casei W56;Lactococcus lactis W19;Lactococcus lactis W58;Lactobacillus acidophilus W37;Bifidobacterium bifidum W23;Lactobacillus salivarius W24.

Bifidobacterium lactis W51,W52; Lactobacillus acidophilus W22; Lactobacillus plantarum W21; Lactococcus lactis W19; Lactobacillus casei W20; Lactobacillus salivarius W24.

Lactobacillus plantarum 299 v-10miliarów CFu

Lactobacillus acidophilus, Lactobacillus delbruecki subscp.
bulgaricus, Bifidobacterium bifidum

Streptococcus thermophilus DSM24731, Bifidobacterium longum DSM24736, Bifidobacterium breve DSM24732, Bifidobacterium infantis DSM24737, Lactobacillus acidophilus DSM24735, Lactobacillus plantarum DSM24730, Lactobacillus paracasei DSM24733, Lactobacillus delbrueckii ssp. bulgaricus DSM24734.