MNISZEK POSPOLITY (Nazwa lacińska – Taraxacum officinale Wiggers)

Wiadomości ogólne

Jest to roślina wieloletnia z rodziny Złożonych(Compositae) pochodząca z Europy. W Polsce jest pospolitym chwastem rosnącym na łąkach, ugorach, poboczach drogi, trawnikach. Tworzy pionowy, walcowaty, mięsisty korzeń, z którego na wiosnę wyrastają liście i kilka pędów kwiatonośnych. Liście są podłużnie lancetowate, zielone i połyskujące. Pędy są szypułkami o długości do 25 cm, pustymi w środku i zakończonymi koszyczkami kwiatu. W koszyczkach znajdują się żółte kwiaty. Kwitną od kwietnia do lipca, później ponownie. W całej roślinie znajduje się gorzki i piekący sok o białej barwie. Nazwa ,,mniszek” pochodzi stąd, że po zdmuchnięciu owocków z puchem pozostaje łysa główka otoczona listkami, przypominająca głowę mnicha. Przetwory z tej rośliny usuwają wraz żółcią toksyny nagromadzone w wątrobie. We Francji liście mniszka są popularne jako składniki sałatek warzywnych.

Surowiec
Do celów leczniczych zbiera się jesienią korzenie starszych roślin. Wykopuje się je z ziemi, usuwa części naziemne i suszy w warunkach naturalnych lub ogrzewanej suszarni. Gdy roślina na wiosnę wytworzy rozetę liści i wykształci pędy z koszyczkami kwiatowymi w stanie pąków, ścina się całą część naziemną i suszy w cieniu i przewiewie. W okresie kwitnięcia zbiera się również całe rozkwitające koszyczki kwiatowe. Surowcem leczniczym są więc korzenie, liście i kwiaty.

Związki czynne w roślinie
Sok  mleczny znajdujący się we wszystkich częściach rośliny jest emulsją zawierającą gorzką substancję o nazwie – taraksacyna. Towarzyszą jej białka, żywica, inozyt, trójterpeny , tarakserol, taraksasterol, cholina, laktucerol i kauczuk. W korzeniach odkryto inulinę, fruktozę, kwasy organiczne, trójperteny(min. B-amyrynę), garbniki, flobafeny i olejek eteryczny. W liściach i kwiatach znajdują się barwniki ksantofilowe, flawonoidy, a także sole mineralne jak: potas, siarka, magnez i krzem. Obecne są również witaminy, w tym znaczne ilości wit. C. Korzenie i liście mniszka zawierają substancje o działaniu stymulującym, zbliżone do tych jakie są w liściach aloesu.

Działanie
Mniszek i jego przetwory mają pobudzający wpływ na wytwarzanie żółci przez wątrobę oraz ułatwienie jej przepływu przez drogi żółciowe do dwunastnicy. Następuje zwiększenie kurczliwości przewodów żółciowych wyprowadzających żółć z wątroby a zwłaszcza pęcherzyka żółciowego, co przeciwdziała zastojowi żółci. Związki czynne mniszka mają również korzystny wpływ na czynność wydzielniczą trzustki a zatem normalizują   proces trawienia. Drugim kierunkiem jest działanie moczopędne poprzez zwiększenie przesączania w kłębkach nerkowych. Ważna jest również funkcja wiązania toksyn i metabolitów rozpuszczalnych w wodzie. Jest to więc działanie odtruwające i oczyszczające. Ponadto mniszek powoduje rozkurcz mięśni gładkich o ile są w stanie skurczu, znaczenie usprawniając przepływ żółci i moczu. Działa też nieznacznie przeciwcukrzycowo, pobudza wydzielanie soku żołądkowego oraz wywiera korzystne działanie stymulujące system odporności. Wywiera pobudzający wpływ na funkcje fagocytarną makrofagów, pobudza działanie wytwarzania interferonu – substancji o własnościach przeciwwirusowych. Zewnętrzne wyciągi z mniszka i świeży sok działają regenerująco na skórę, przyspieszają bliznowacenie i zanikanie uszkodzeń skóry.

Naukowcy z Wydziału Chemii i Biochemii Uniwersytetu Windsor w Kanadzie pokusili się o analizę właściwości antynowotworowych mniszka lekarskiego. Wyniki badań zaskoczyły samych badaczy! Wykazano, że korzeń rośliny zabija komórki rakowe, przy czym nie ma szkodliwego wpływu na zdrowe komórki, jak dzieje się w przypadku chemioterapii.

Już w ciągu 48 godzin herbata z mlecza rozpoczęła zabijanie komórek nowotworowych. Takie wyniki zachęciły naukowców do dalszych badań nad właściwościami rośliny.

Działania niepożądane
Warto wspomnieć o bezpieczeństwie stosowania preparatów z mniszka. Generalnie jest uznawany za jedną z najlepiej tolerowanych roślin leczniczych. Istnieje jednak możliwość reakcji alergicznej u szczególnie wrażliwych pacjentów. Potencjalnym alergenem są pyłki mniszka mogące wywołać fotodermatozę kontaktową i reakcję krzyżową z innymi pyłkami z rodziny Asteraceae (Compositae). Mniszek może nasilać dolegliwości żołądkowe w przypadku nadkwaśności soku żołądka, tak jak inne surowce goryczowe. Nie ma ograniczeń co do okresu stosowania mniszka, jednak przeciwwskazaniem do stosowania preparatów z liści i korzeni mniszka jest niedrożność dróg żółciowych, ropniak pęcherzyka żółciowego, niedrożność jelit. W kamicy żółciowej stosowany może być tylko w porozumieniu z lekarzem.

Zastosowanie w użytku wewnętrznym:

Przetwory z mniszka stosuje się w następujących stanach chorobowych:

• w uszkodzeniach wątroby
• w zmniejszonym wytwarzaniu żółci
• w stanach rekonwalescencji po wirusowym zapaleniu wątroby po zabiegach na drogach żółciowych
• w zastoju żółci w pęcherzyku żółciowym
• w zagrożeniu kamicą żółciową i jej początkach
• w chorobach z upośledzeniem czynności kłębków nerkowych i zmniejszeniem wydalania moczu
• w obrzękach spowodowanych niedomogą krążenia i nerek pomocniczo w reumatyzmie, dnie (podagrze)
• w otyłości
• w schorzeniach skórnych, zwłaszcza u dorastającej młodzieży
• w stanach przed cukrzycowych w połączeniu z innymi ziołami oraz w początkach cukrzycy
• w niedoborze wydzielanego soku żołądkowego
• w osłabieniu organizmu u osób starszych i rekonwalescentów
• w zwiększonej podatności na choroby infekcyjne

Zastosowanie w użytku zewnętrznym:

• do kąpieli kosmetycznych
• do okładów na brodawki, kurzajki, kłykciny ze świeżego soku mlecznego

Kwiaty z mniszka mają takie same własności co korzeń i ziele, lecz są godne polecenia, zwłaszcza w przewlekłym nieżycie jamy ustnej, gardła i oskrzeli.

Przetwory

---

Napar
1 kopiastą łyżeczkę do herbaty korzeni zalać na noc szklanką zimniej wody. Następnego dnia ogrzać do wrzenia i przecedzić. Tę ilość podzielić na dwie równe części i pić małymi łykami na pół godz. przed śniadaniem i po śniadaniu.

Napój z liści
Składniki:2-4 liście mniszka pospolitego, 1/2-2/3 szklanki wody,jogurtu naturalnego.
Sposób przygotowania: 2 – 4 liście z mniszka zmiksować w 1/2 – 2/3 szklanki wody, naturalnego jogurtu, soku owocowym. Wypić rano i po południu jako środek ogólnie wzmacniający odporność i usuwający toksyny z organizmu. Stosować wiosną przez 3 – 4 tygodnie.

Odwar
1 łyżkę stołową korzeni lub kwiatów mniszka zalać 2 szklankami letniej wody, gotować 20 min. i odcedzić. Pić dwa razy dziennie po 1 szklance płynu.

Odwar z korzenia mniszka
Składniki: 2łyżki rozdrobnionego korzenia mniszka lekarskiego, 2 szklanki wody.
Sposób przygotowania:dwie łyżki rozdrobnionego korzenia zalać 2 szklankami gorącej wody i odstawić do napęcznienia przez 1 godz. Potem powoli ogrzewać do wrzenia i gotować pod przykryciem 5 min. Odstawić na 10 min i przecedzić. Pić 1/2 – 2/3 szklanki 2 – 3 razy dziennie na 1 godz. przed posiłkiem jako środek moczopędny i żółciopędny.

Odwar z korzeni lub kwiatów (inny przepis)
1 łyżkę stołową korzeni lub kwiatów mniszka zalać 2 szklankami letniej wody, gotować 20 min. i odcedzić. Pić dwa razy dziennie po 1 szklance płynu.

Ocet z mniszka lekarskiego
Ocet z mniszka jest jednym z najlepszych sposobów wyciągnięcia z mniszka tego co najlepsze. Takiego octu używaj do sałatek, jest on naprawdę świetny.

Składniki :1 część świeżych liści, kwiatów i korzenia (poszatkowanych)i 1 i 1/2 części octu jabłkowego (aby przykryć całkowicie surowiec).
Sposób przygotowania: Zioła zalewamy octem i szczelnie zamknięte odstawiamy na dwa tygodnie w ciemne miejsce. Taki macerat codziennie wstrząsamy, po dwóch tygodniach przecedzamy np. przez filtr do kawy. Warto pić jedna łyżkę stołową 5 razy dziennie, jeśli przeszkadza nam jego smak możemy rozwodnić go w szklance wody z jedną łyżką miodu lub kompotu.

Przeciwwskazania: choroby dróg żółciowych, woreczka żółciowego, porażenia jelita.

Sok ze świeżych liści na alkoholu
Zebrane wiosną młode liście mniszka lub całe rośliny z korzeniami wymyć w wodzie, zemleć albo rozdrobić w mikserze i wycisnąć przez płótno. Na 5 szklanek soku dodać jedna szklankę spirytusu dla utrwalenia. Rozlać do butelek i przechowywać w lodówce. Pić sok rozpoczynając od jednej łyżeczki dziennie zmieszanym z napojem owocowym lub kompotem przez 10 dni. Potem zwiększać stopniowo dawkę do 4 łyżeczek dziennie i w końcu pić 3 razy dziennie po 1 łyżce stołowej. Działa ogólnie wzmacniająco, uodporniająco na infekcje, odtruwająco, jako środek pomocniczy dla rekonwalescentów i osób w podeszłym wieku.

Syrop z mniszka lekarskiego
Składniki:1 litr kwiatów mlecza,2 cytryny,1 litr wody,1 kg cukru.
Sposób przygotowania: kwiaty mlecza włóż do garnka, zalej zimną wodą i gotuj na małym ogniu przez ok. 15 min. Następnie garnek odstaw na dobę w chłodne miejsce. Po 24 godzinach wywar odcedź przez sito i dodaj do niego sok z cytryn oraz cukier. Całość wymieszaj i gotuj na małym ogniu do czasu, aż uzyskasz konsystencję lejącego miodu (ok. 2 godzin). Tak powstały syrop przelej do słoiczków. Termin ważności domowego syropu z mniszka mija po kilku miesiącach od daty przygotowania.

Syrop z kwiatów mniszka lekarskiego jest najczęściej stosowany w celu łagodzenia bólu gardła i leczenia infekcji górnych dróg oddechowych. Jednak miód z mniszka lekarskiego, poza właściwościami przeciwzapalnymi i przeciwwirusowymi, ma także właściwości przeciwmiażdżycowe, żółciopędne i odtruwające, dlatego powinien się znaleźć w wielu domowych apteczkach.

Wino z korzeni
Rozdrobnić 30 – 40 g wysuszonych korzeni mniszka i zalać butelką ( 700 ml) białego wina gronowego. Pozostawić na dwa tygodnie często wstrząsając. Przecedzić i pić po 1 łyżce stołowej 2 – 3 razy dziennie na 1 godz. przed posiłkiem jako środek pobudzający apetyt i ułatwiający trawienie.

---