Czystek to roślina z rodziny czystkowatych (Cistaceae). Należy tu kilkanaście gatunków występujących dziko w południowej Europie, głównie w basenie Morza Śródziemnego i Wysp Kanaryjskich. Większość czystków rośnie na Półwyspie Pirenejskim (w Portugalii i Hiszpanii). Siedliskiem ich są najczęściej suche, skaliste zbocza. Stanowią ważny składnik kolczastych zarośli (frygany) oraz lasów sosnowych i dębowych. W naszym kraju czystek rośnie tylko w uprawie.

RODZAJE CZYSTKA GDZIE ROŚNIE WYGLĄD
Czystek szary, siwy w zachodniej części Morza Śródziemnego ma kwiaty koloru różowego
Czystek kreteński w rejonie Morza Śródziemnego i Czarnego kwiaty koloru różowego
Czystek ladanowy Europa południowo-zachodnia ma wyjątkowo duże kwiaty o średnicy do 10 cm, o białych płatkach, często z ciemnoczerwonymi plamkami u nasady
Czystek szałwiolistny w zachodniej części obszaru śródziemnomorskiego kwiaty ma białe, o średnicy 3-5 cm
Czystek purpurowy na Wyspach Kanaryjskich, Portugalia, Hiszpania Półwysep Apeniński ma purpurowe kwiaty
Chociaż czystek to roślina kwitnąca, w ziołolecznictwie wykorzystuje się nie kwiaty czystka, lecz jego liście – bogate w cenne dla zdrowia przeciwutleniacze. Dzięki nim roślina jest w stanie neutralizować wolne rodniki, wzmacniając organizm i funkcjonowanie układu odpornościowego. Inne właściwości czystka to między innymi działanie antyalergiczne i przeciwzapalne. Zioło zmniejsza także poziom złego cholesterolu i zwalcza grzyby oraz drobnoustroje.
Ze względu na wysoką zawartość polifenoli, czyli antyoksydantów, czystek doskonale sprawdza się w walce ze stanami zapalnymi i drobnoustrojami chorobotwórczymi. Warto zatem pić go przede wszystkim w czasie przeziębienia. Poza tym, przeciwutleniacze z czystka oczyszczają organizm z toksyn, co sprawia, że zioło poprawia kondycję naszej skóry, pomaga pozbyć się trądziku i opóźnia pojawianie się zmarszczek. Po czystek dobrze sięgać również profilaktycznie, aby uchronić się przed miażdżycą. Roślina ta blokuje bowiem utlenianie się złego cholesterolu. Napary z czystka można wykorzystać podczas infekcji górnych dróg oddechowych w formie inhalacji. Doskonale sprawdzą się również jako naturalny płyn do płukania jamy ustnej.
Czystek jest rośliną bogatą w olejki o działaniu antygrzybiczym, antywirusowym i antybakteryjnym. Jego regularne spożywanie pozwala usunąć z organizmu wolne rodniki, które są współodpowiedzialne za rozwój infekcji i chorób układu moczowego. Wszystkie te właściwości sprawiają, że napary z czystka poprawiają funkcjonowanie nerek zarówno poprzez działanie moczopędne, jak i przez zdolność do oczyszczania ciała z toksyn, metali ciężkich i związków lotnych.

Czystek na żylaki
Żylaki tworzą się na skutek uszkodzenia zastawek naczyń krwionośnych i cofania się krwi. Kiedy jej ciśnienie wzrasta, żyły rozszerzają się i nie wracają do pierwotnego kształtu, przez co są widoczne przez skórę jako niebieskie zgrubienia. Aby zwalczyć ten problem w sposób naturalny, możemy sięgać po napary ziołowe, w tym również napary z czystka. Ponieważ działa on przeciwzapalnie i uszczelniająco na naczynia krwionośne, wzmacnia i zwęża żyły, a także poprawia krążenie krwi.

Czystek w ciąży
Czystek należy do bezpiecznych ziół, polecanych zarówno kobietom ciężarnym, jak i mamom karmiącym. Jego regularne spożywanie pozwala uniknąć stosowania różnych środków farmakologicznych. Czystek działa przeciwwirusowo i przeciwzapalnie, a także wzmacnia odporność, dzięki czemu przyszła mama może ochronić się przed infekcjami i przeziębieniem. Poza tym roślina wykazuje także właściwości antyalergiczne, czym wspomaga kobiety, które w trakcie ciąży muszą mierzyć się z uciążliwymi alergiami.
Regularne picie naparów z czystka może okazać się pomocne w trakcie starań o dziecko. Wynika to z faktu, iż roślina oczyszcza organizm z toksyn, usprawniając pracę wszystkich jego układów. Reguluje tym samym wydzielanie hormonów i wzmacnia komórki całego ciała. Dzięki temu organizm jest lepiej przygotowany do ogromnego wysiłku, jakim jest ciąża. Łatwiejsze staje się zatem zarówno spłodzenie potomka, jak i donoszenie zdrowej ciąży.
Czystek a odchudzanie – czy to ma sens?
Wbrew powszechnie panującej opinii herbata z czystka nie ma właściwości odchudzających. Picie jej wprawdzie lekko przyśpiesza przemianę materii (dzięki zawartości polifenoli) i zmniejsza obrzęki, ale nie jest lekiem na nadwagę i nie powinna wpłynąć na znaczny spadek masy ciała.

Czystek a kleszcze i borelioza
Czystek to także sposób na boreliozę i kleszcze – przekonują zwolennicy tego zioła. Czy jednak są na to dowody naukowe? Na stronie PubMed – największej bazy wyników badań naukowych z całego świata – można zaleźć informację, że do tej pory przeprowadzono tylko jedno badanie, którego celem było sprawdzenie, czy czystek ma wpływ na bakterię Borrelia burgdorferi. Zostało ono przeprowadzone przez niemieckich naukowców z University of Leipzig, a jego wyniki opublikowano w 2010 roku w piśmie „Pharmazie”. W badaniach in vitro (a więc w laboratorium) okazało się, że olejek eteryczny czystka kreteńskiego (Cistus creticus L.) hamował wzrost bakterii Borrelia burgdorferi, która jest odpowiedzialna za rozwój boreliozy. Podczas badania największą siłą przeciwbakteryjną odznaczały się następujące składniki lotnego olejku czystka kreteńskiego – manoyl oxide, 13-epi-manoyl oxide, 3-acetoxy-manoyl oxide, carvacrol, 3-hydroxy-manoyl oxide.

Czystek na dnę moczanową
Czy czystek pomaga chorym na cukrzycę? Naukowcy z Gazi University w Turcji prowadzili badania nad właściwościami przeciwcukrzycowymi wyciągów z czystka laurolistnego in vitro i in vivo. Wykazali działanie hipoglikemiczne (czyli obniżające poziom cukru we krwi) oraz właściwości blokujące aktywność enzymów (α-glukozydazy i α-amylazy) trawiących polisacharydy do glukozy.
Czystek – właściwości antybakteryjne i przeciwwirusowe
Z internetu można się dowiedzieć, że „czystek blokuje wzrost wszystkich rodzajów wirusów, np. wirusa ptasiej grypy”, a także, że „niszczy wirusy jelitowe i opryszczki”. Do tej pory nie przeprowadzono badań, które potwierdzałyby właściwości przeciwwirusowe czystka. Jednak greccy naukowcy wykazali, że olejek eteryczny z liści czystka kreteńskiego wykazuje właściwości przeciwbakteryjne, zarówno na bakterie Gram-dodatnie, jak i Gram-ujemne. Jednak były to jedynie badania in vitro. Z kolei portugalscy naukowcy z University of Beira Interior odkryli, że ekstrakt z czystka ladanowego wykazał hamujący wpływ na grzyba Candida tropicalis, bakterie Helicobacter pylori i Klebsiella pneumoniae (pałeczka zapalenia płuc). Badania potwierdziły także hamujący wpływ wobec gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus), opornego na metycylinę.Uczeni z Hiszpanii i Portugalii potwierdzają, że czystek ladanowy ma potencjalne właściwości grzybobójcze. Wykazali, że ekstrakt wodno-alkoholowy z Cistus ladanifer L. hamuje rozwój takich grzybów, jak Candida albicans, C. glabrata, C. parapsilosis i C. tropicalis (w stężeniu 0,05 mg/ml już hamował rozwój C. albicans czy C. glabrata – MIC < 0.05 mg/ml).

Czystek – właściwości przeciwbólowe
Czystek ma także potencjalne właściwości przeciwbólowe. Tureccy naukowcy z Gazi University wyodrębnili substancje odpowiedzialne za efekt przeciwbólowy oraz przeciwzapalny czystka laurolistnego; są to 3-O-methylquercetin, 3,7-O-dimethylquercetin i 3,7-O dimethylkaempferol.6

Czystek – opinie lekarzy
Właściwości czystka do tej pory były badane głównie na zwierzętach (myszy, szczury), ponadto na modelach tkankowych i komórkowych, wreszcie na bakteriach i grzybach in vitro. Nie można na ich podstawie jednoznacznie stwierdzić, że czystek potrafi zwalczyć boreliozę czy inne choroby. Nie można bowiem bezpośrednio tych wyników odnosić do chorego człowieka i oczekiwać, że roślina poradzi sobie z nowotworem, ciężkim zakażeniem bakteryjnym czy wirusem. Dlatego czystek należy traktować jedynie jako suplement diety, a picie herbaty z czystka jako uzupełnienie diety w cenne dla organizmu polifenole, co z pewnością wzmocni organizm, poprawi jego funkcjonowanie i ogólne samopoczucie.

Czystek – ważne zalecenia
Jak długo można pić czystek? Czy czystek i leki na nadciśnienie to dobre połączenie? Kto powinien pić czystek, a kto powinien go unikać? Odpowiedzi na te pytania warto znać zwłaszcza, jeśli na stałe przyjmujesz jakieś leki – w takim przypadku skonsultuj się z lekarzem, który oceni, czy czystek wchodzi w interakcje z którymś ze stosowanych przez ciebie preparatów.

Stosując czystek warto pamiętać, że:
• Herbata z czystka jest suplementem (środkiem uzupełniającym dietę), a nie lekiem! W związku z tym nie można zrezygnować z terapii zaleconej przez lekarza. Może mieć to bardzo niebezpieczne skutki zdrowotne.
• Osoby, które zmagają się z jakimiś chorobami i przyjmują leki, przed spożyciem czystka powinny skonsultować się z lekarzem. Mieszanie niektórych ziół z lekami niekiedy może mieć poważne konsekwencje zdrowotne. Zioła mogą zmienić działanie leków – wzmocnić lub osłabić zaleconą dawkę i wywoływać szkodliwe działanie zapisanego lekarstwa. Ponadto każde zioła, przyjmowane nawet przez zdrowe osoby, mogą zaszkodzić, jeśli będą używane niewłaściwie.
• Czystka, jak wszystkie inne zioła, lepiej kupować w sklepach zielarskich i aptekach (a nie np. na bazarach).
Czystek – przeciwwskazania
Czystek to jedno z nielicznych ziół, do stosowania którego nie ma właściwie żadnych przeciwwskazań. Przyjmuje się również, że można go bezpiecznie stosować u małych dzieci, mogą go również stosować kobiety w ciąży oraz kobiety karmiące piersią – tu jednak nadal brakuje wiarygodnych badań, które w pełni potwierdziłyby to zalecenie. Z pewnością nie należy jednak przekraczać zalecanych dawek do spożycia, które w przypadku kapsułek z czystkiem podane są na opakowaniu, a w przypadku naparu wynoszą dwie porcje dziennie.

Czystek jaki wybrać?
Czystek do picia, czystek w tabletkach czy czystek w kroplach – który wybrać? Najbardziej uniwersalnym wyborem będzie czystek w formie suszu, najlepiej z roślin pochodzących z kontrolowanych, ekologicznych upraw. Przygotowane z niego napary wykorzystamy zarówno do picia, jak i do inhalacji czy przemywania skóry. Czystek jest dostępny także w formie tabletek – ta opcja będzie najlepsza dla osób, które nie lubią smaku herbatki ziołowej lub zwyczajnie preferują szybkie i wygodne rozwiązania. Ponieważ wiele substancji aktywnych zawartych w czystku rozpuszcza się w alkoholu, nie w wodzie, dobrym rozwiązaniem może być także przyjmowanie alkoholowego ekstraktu z tej rośliny w formie kropli.

Czystek jak pić?
Herbatkę z czystka przygotowujemy poprzez zalanie jednej łyżeczki suszonego ziela około 200 ml wody. Czas parzenia powinien wynosić minimum 10 minut. Później, fusy można oddzielić od naparu i zaparzyć ponownie. Ponieważ zalany wrzątkiem susz ma intensywny ziołowy smak, warto wypróbować przestudzony czystek z miodem lub z cytryną – w plastrach, bądź świeżo wyciśniętą. Jeśli pragniemy dosłodzić herbatkę wybierajmy w tym celu stawię, nie biały cukier. Latem napar doskonale sprawdzi się w roli mrożonej herbaty z kostkami lodu i liśćmi mięty.