Wiadomości ogólne.

Czarnuszka – Nigella należy do grupy najcenniejszych roślin zielarskich. Jest rośliną przyprawową i leczniczą. W czarnych nasionkach zawiera saponiny, alkaloidy, olejek eteryczny, tymochinon, politymochinon, kwercetynę, kemferol, sporo aminokwasu waliny i cenny olej tłusty. Roślina ta przywędrowała do nas z rejonu Morza Śródziemnego. W stanie dzikim występuje na siedliskach ruderalnych i jako chwast zbożowy. Roślina miododajna. Kwitnie od maja do września. Nasiona mają silny, aromatyczny zapach. Na polach można znaleźć ją obok czarnuszki polnej, jednak nie należy jej mylić z czarnuszką damasceńską, która jest znacznie większa i ma okazałe niebieskie kwiaty, dla których jest uprawiana.

Surowiec

Czarnuszka siewna od wieków stosowana była w leczeniu schorzeń układu oddechowego, żołądka, jelit, wątroby, systemu immunologicznego czy dla ogólnej poprawy samopoczucia i odporności. Nasiona, pozyskiwany z nich olej, nalewki i napary stosuje się także w przypadku niestrawności, biegunek, wykwitów skórnych i bólu. Nic więc dziwnego, że czarnuszka została dokładnie przebadana pod kątem jej aktywności biologicznej i działania terapeutycznego.

Związki czynne

Badania potwierdziły również, że w jej nasionach obecne są białka, alkaloidy, saponiny, flawonoidy, witaminy, sole mineralne, i olejki eteryczne, ale najważniejsze okazują się tymochinon i inne związki chinonowe, których działaniu przypisuje się większość efektów terapeutycznych tej rośliny. Badania wykazały, że obecny w czarnuszce siewnej tymochinon indukuje apoptozę (zaprogramowaną śmierć) komórek gruczolakoraka przewodów trzustkowych, oraz nowotworu tkanki kostnej (kostniakomięsaka). Ponadto substancja ta wykazuje cytotoksyczne działanie wobec ludzkiego płaskonabłonkowego raka szyjki macicy SiHa. Główny składnik czarnuszki hamuje również aktywność migracyjną raka trzustki, dzięki czemu można mu przypisać właściwości przeciwprzerzutowe. Potencjał antynowotworowy czarnuszki jest ściśle związany z jaj właściwościami przeciwzapalnymi. Jak wykazują bowiem badania, to stan zapalny przyczynia się do powstania wielu nowotworów, głównie gruczolakoraków, tymczasem tymochinion hamuje aktywność cytokin zapalnych. Zdaniem naukowców dzięki temu może być brany pod uwagę jako środek przeciwko stanom zapalnym towarzyszącym osteoporozie, odpowiedzi alergicznej w płucach czy alergicznemu nieżytowi nosa. Tymochinion hamuje wydzielanie kwasu żołądkowego, zapobiega wrzodom żołądka powstającym pod wpływem działania substancji drażniących i zwiększa wydzielanie śluzu przez błonę śluzową żołądka. Badania histopatologiczne i biologiczne potwierdziły również, że olej z nasion czarnuszki znacznie zmniejsza uszkodzenia jelit. Ekstrakt z czarnuszki podawany zwierzętom z niedokrwieniem wątroby spowodował natomiast znaczne obniżenie enzymów wątrobowych, zwiększenie całkowitej pojemności przeciwutleniającej oraz znacznie mniejsze uszkodzenia tkanki wątrobowej w porównaniu do grupy kontrolnej. Chronił także tkanki wątroby przed skutkami toksycznego działania metali ciężkich, takich jak kadm i ołów.

Podawanie wodnego ekstraktu, oleju oraz tymochinonu pochodzących z nasion czarnuszki powoduje obniżenie poziomu glukozy we krwi i podwyższenie poziomu insuliny, przy czym sam tymochinion najlepiej łagodzi skutki cukrzycy, w tym uszkodzenia DNA i fragmentację mitochondriów. Z kolei w badaniu przeprowadzonym u pacjentów z cukrzycą typu 2 podawanie kapsułek zawierających wyciąg z czarnuszki w dawce 1-3g przez 3 miesiące doprowadziło do poprawy wszystkich mieżonych parametrów(poziomu hemoglobiny glikowanej, oraz glukozy na czczo we krwi i po posiłku), bez objawów ubocznych w postaci zmiany masy ciała, funkcji nerek lub czynności wątroby. Ekstrakt z czarnuszki siewnej hamuje rozwój zapalenia płuc, obrzęk pęcherzyków płucnych oraz zwłóknienie śródmiąższowe oraz wpływa korzystnie na leczenie uszkodzeń płuc spowodowanych zwiększonym poziomem zanieczyszczeń. Badania potwierdziły również wpływ ekstraktu z czarnuszki na choroby astmatyczne.

Olej czarnuszkowy :– Oleum Nigellae jest zaliczany do drogich olejów tłustych, podobnie jak olej rokitnikowy, z pestek porzeczki, ogórecznikowy itd. Najwartościowszy jest olej czarnuszkowy za pełnym bukietem aromatyczno-zapachowym, czyli nie pozbawiany olejku eterycznego, nigelliny (alkaloid) i nigellonu (poltymochinonu). Zachowuje wówczas swoje silne właściwości przeciwpasożytnicze, antybakteryjne i przeciwgrzybicze. Zabija również pierwotniaki chorobotwórcze. W jelitach hamuje rozwój Candida. Na pasożyty działa po spożyciu na czczo. W smaku jest lekko drapiący i specyficzny, nieco przypominający tymol. Olej czarnuszkowy jest bogaty w kwas gamma-linolenowy, witaminę F, fitosterole i witaminę E (tokoferole). Posiada również witaminę K (fitochinon). Olej czarnuszkowy należy do nielicznych leków mających zastosowanie w terapii chorób autoimmunologicznych, np. cukrzycy, reumatyzmu, tocznia, łuszczycy, pokrzywki, pęcherzycy.

Jet skuteczny w leczeniu trądzików przewlekłych, trudno gojących się odleżyn, oparzeń i ran. Wcierany profilaktycznie zapobiega grzybicom, infekcjom bakteryjnym i demodex. Odstrasza roztocze pasożytnicze. Może być stosowany do codziennej pielęgnacji skóry suchej, wrażliwej i łuszczycowej, w leczeniu chorób troficznych paznokci i włosów (pękanie, łamliwość, plamki, łupież, brak połysku). Ponadto w leczeniu suchości małżowin usznych, świądu odbytu i sromu. Do smarowania piersi przy stanach zapalnych (okłady z ciepłego oleju), rozstępach i cellulitis. Do leczenia suchości warg w okresie zimowym. Doustnie spożywany poprawia trawienie, reguluje wypróżnienia, zapobiega marskości wątroby, zwiększa produkcję żółci, działa lipotropowo, pobudza przemianę materii, odkaża jelita i drogi moczowe. Tymochinony wydzielają się z żółcią, potem i powietrzem wydychanym, działając antybakteryjnie i przeciwgrzybiczo. Olej czarnuszkowy hamuje stany zapalne, działa przeciwbólowo i przeciwalergicznie. Hamuje procesy autoagresji immunologicznej. Wspomaga detoksykację i odnowę komórek. Hamuje agregację krwinek i działa przeciwzawałowo i przeciwzakrzepowo. Poprawia przepływ krwi przez naczynia krwionośne. Obniża poziom glukozy we krwi. Rozszerza oskrzela, zapobiegając dychawicy oskrzelowej. Zmniejsza objawy dusznicy bolesnej. Alfa-hederyna w nasionach czarnuszki działa przeciwnowotworowo.

Proszek czarnuszkowy: nasienie zmielić w młynku na pył. Zażywać w dawce 1 łyżeczki 2 razy dziennie. Ponadto jako przyprawa, np. do chleba, do mięs, do kapusty. Miód czarnuszkowy: na każdą łyżkę miodu dać 1 łyżeczkę czarnuszki i 1 łyżeczke wina lub wódki 40%, wymieszać. Zażywać 2 razy dziennie po 1 łyżce. Przy przeziębieniu, kaszlu, chorych zatokach – 1 łyżka co 6 godzin. Nalewka czarnuszkowa – Tinctura Nigellae: pół szklanki mielonych nasion zalać 250 ml alkoholu 40%, odstawić na 7 dni, przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dziennie po 5 ml na miodzie albo w mleku z miodem. Stosowac do przemywania schorzałych i bolących miejsc, ponadto do wcierania (reumatyzm, mięśniobóle, kontuzje sportowe, nerwobóle). Leczy trądzik, wspomaga leczenie łuszczycy, wyprysków i dermatoz.  Do przmywania skóry trądzikowej i łojotokowej – 1 łyżka nalewki na 200 ml wody mineralnej, wymieszać. Napar: 1 łyżkę rozdrobnionych nasion zalać 1 szklanką wrzącej wody lub mleka, odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 2-3 razy dziennie po 100-150 ml, mleko osłodzić miodem. W chorobach układu oddechowego – małe dawki, ale często, co 2-3 godziny. Naparem przemywać skórę trądzikową i łojotokową. Ponadto do płukania narządów płciowych przy infekcjach i stanach zapalnych.  Do lewatyw – przy zakażeniu jelita grubego grzybami. Krople do nosa przy katarze i chorych zatokach: 1 łyżkę rozdrobnionych nasion zalać 100 ml roztworu fizjologicznego soli 0,9% (dostępny w aptekach bez recepty); zagotować i odstawić na 30 minut, przecedzić. Uzupełnić brakującą ilość roztworu (do 100 ml). Przefiltrować przez watę. Wprowadzać do obu otworów nosowych kilka razy dziennie, najlepiej za pomocą dozownika w formie spryskiwacza(przepis podany za dr H. Różańskim).

Dawkowanie: 500-1000 mg olejku czarnuszkowego 2-3 razy dziennie, sproszkowany owoc – 1,5-2 g 2 razy dziennie na miodzie. Olej czarnuszkowy tłusty – 1-2 g 2 razy dziennie, na czczo.