BIOFEEDBACK – trening mózgu.

EEG BIOFEEDBACK jest naukowo opracowaną metodą usprawniającą funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego, wykorzystującą trwające przez całe życie możliwości plastyczne mózgu, polegające na zdolności tworzenia nowych połączeń synaptycznych i wygaszania połączeń już istniejących.

EEG Biofeedback to nauka wpływania na generowane przez mózg fale w szerokim zakresie częstotliwości, będące wyrazem jego aktywność. Generowane różne zakresy częstotliwości fal są obrazem gotowości mózgu do przyswajania nowych informacji, odzwierciedlają koncentrację uwagi, umiejętność relaksacji i kontroli emocji, odzwierciedlają również poziom stresu, niepokój, lęk, agresję. Poprzez trening EEG Biofeedback, wygaszając niepożądane częstotliwości fal i wzmacniając częstotliwości pożądane możemy usprawnić funkcjonowanie mózgu, wpływając na poprawę koncentracji uwagi, zwiększenie możliwości radzenia sobie ze stresem, psychiczną równowagę z poprawą samooceny, zwiększyć odporność immunologiczną i spowolnić procesy biologicznego starzenia się.

Jak pracuje mózg człowieka
Mózg waży ok. 1500g, co stanowi ok. 2% masy ciała człowieka ale zużywa 20% tlenu dostarczanego do organizmu! Skuteczność działania mózgu zależy od ilości i jakości połączeń synaptycznych między neuronami a nie od ich liczby. Sieć neuronalna mózgu kształtuje się w wyniku treningu, nabywania doświadczeń.

Na jej rozwój pozytywnie wpływają: wielość wrażeń /neurony bez bodźców zanikają/, wysiłek fizyczny, restrykcje kaloryczne, wysiłek intelektualny. Mózg składa się z dwóch półkul, lewej i prawej połączonych spoidłem wielkim. Lewa półkula zawiaduje funkcjami prawej strony ciała, prawa półkula łączy się z lewą stroną ciała. Każda z nich pełni odmienne funkcje. Większość z nas ma wyraźnie dominującą jedną półkulę, najczęściej lewą. Lewa półkula, zwana logiczną przetwarza otrzymywane informacje w sposób metodyczny, krok po kroku. Zawiaduje czytaniem, pisaniem, liczeniem, mową. Jej domeną jest werbalna komunikacja ze światem zewnętrznym, analiza  logiczna, reguły, zasady, wiedza policzalna.

Prawa półkula, intuicyjna działa całościowo. Jest siedliskiem wyobraźni, wrażliwości artystycznej, wszelkiej twórczości, uczuć. Przyjmuje informacje podświadomie, działa intuicyjnie. Myśli obrazami, używa metafor. Dwie półkule pracują niezależnie, przetwarzając jednocześnie dwa strumienie informacji. Potem następuje etap wymiany informacji, ich porównania i konsolidacji, co pozwala na szersze i głębsze rozumienie. Dzięki tej specjalizacji zwiększa się potencjał naszego mózgu. System edukacji bazuje na rozwoju zdolności analitycznych, sprawności językowej właściwych lewej półkuli mózgu.

Wyobraźnia, kreatywność, emocjonalny odbiór świata będące domeną prawej półkuli są pomijane. To zmniejsza możliwości pełnego rozwoju zdolności człowieka. Możemy temu zaradzić wykonując ćwiczenia na równoważenie pracy obu półkul mózgowych, ich większą integrację. Poprzez trening EEG Biofeedback mamy wpływ na zwiększenie produkcji fal pożądanych i redukcję niepożądanych. Fale EEG i stany świadomości

Fale Delta /0,5-4 Hz/

Fale najwolniejsze, kojarzone z głębokim snem.Następuje wtedy magazynowanie zasobów energetycznych, produkcja neurosubstancji np. hormonu wzrostu. Delta powinna być niska w czasie czuwania. Wzrasta podczas wysiłku umysłowego.

Fale Theta /4-8Hz/

Leżą na progu podświadomości, występują w stanach między snem a czuwaniem. Jest to brama do nauki, pamięci. Theta redukuje stres, budzi intuicję, kreatywność. Powoduje wzrost odporności immunologicznej i produkcji endorfin. To integracja umysłu i ciała. Wzrasta w czasie zasypiania, myślenia, wizualizacji, zmęczenia, głodu, gorączki. Nadmiar Theta np. w czole powoduje dekoncentrację i problemy w skupieniu uwagi, znużenie.

Fale Alfa /8-12Hz/

To stan głębokiej relaksacji z bierną uwagą, czuwanie przy oczach zamkniętych, uwolnienie od stresu, uspokojenie wewnętrzne, pozytywne myślenie, natchnienie. Organizm jest w stanie równowagi miedzy produkcją i zużyciem energii. Ze stanu Alfa można szybko przejść w dowolny inny stan. Nadmiar Alfa mówi o zaburzeniach koncentracji, zniechęceniu, braku motywacji, nastroju depresyjnym.

Fale SMR /12-15Hz/, niska Beta.

Obrazują spokój, uwagę zewnętrzną, umiarkowane skupienie. Są hamowane przez ruch. Dają regulację impulsywności, odprężenie, większą kontrolę lęku i złości, poprawiają sen, koncentrację i uwagę.

Fale Beta1 /15-20 Hz/

To stan pełnego czuwania, intensywnej koncentracji, wrażliwości na bodźce zewnętrzne. Wiąże się z dużym wydatkiem energii. Występuje podczas analitycznego rozwiązywania problemów, podejmowania decyzji. To fala najlepsza do zadań umysłowych, stymuluje do działania w przypadkach wolnego tempa i niskiego pobudzenia, w depresji, poprawia przebieg procesów poznawczych i precyzję wykonania, wpływa na samoregulację pobudzenia.

Fale Beta2 /20-34 Hz/, wysoka Beta.

Wysoki poziom Beta2 to duże zużycie energii, obciążenie bioenergetyczne organizmu. Uwalniają się hormony stresu, które mają toksyczny wpływ na organizm, powodując korozję połączeń dróg nerwowych i blokady między poziomami świadomości. Nadmiar Beta2 wskazuje na wysokie pobudzenie nerwowe, nadmierny stres, lęk, ekscytację. Długo trwający stres z wysokim poziomem fal Beta2 powoduje znaczne obniżenie poziomu innych częstotliwości fal mózgowych, wpływając negatywnie na możliwości intelektualne, poziom wykonania, kontrolę emocji, obiektywny stosunek do rzeczywistości.

Fale Gamma /34-44 Hz/

Najbardziej wydajna praca twórcza, myślenie integracyjne, skojarzeniowe /równoczesne przetwarzanie informacji w różnych częściach mózgu/, „olśnienie” ale też towarzyszy skrajnym przeżyciom i emocjom. Pamięć i uczenie się zależą od stanu aktywności mózgu, wyrażonej w częstotliwości wytwarzanych fal mózgowych. Efektywność /kreatywność/ w pracy polega na umiejętności uzyskania pożądanego w danej chwili poziomu wzbudzenia umysłu czyli generowania przez mózg odpowiednich częstotliwości fal. Można to porównać z możliwością przełączania biegów w samochodzie.

Czynność mózgu, podobnie jak pracę serca, można zapisać w postaci wykresu fal ( EEG). W EEG BIOFEEDBACK, wykorzystującym biologiczny mechanizm sprzężenia zwrotnego, pracuje się w oparciu o aktualny zapis fal mózgowych pacjenta, przetworzony w trakcie treningu przez program komputerowy w grę video, np.: rzekę płynącą wśród gór albo samochód pędzący szosą. Zadaniem pacjenta jest tak sterować grą, aby samochód jechał prosto z odpowiednią prędkością lub rzeka rozlewała się jak najszerzej, a czynić ma to przy pomocy jedynie własnego umysłu, nie mając do dyspozycji joysticka czy klawiatury.

Zadanie wykonywane jest prawidłowo wówczas, gdy pacjent osiągnie korzystną dla niego częstotliwość fal mózgowych, a to z kolei przekłada się na poprawę samopoczucia lub likwidację zaburzeń czy objawów. Terapeuta dobiera parametry treningu tak, żeby pacjent był nagradzany, jeśli dobrze steruje grą. Przy pomocy powtarzanych treningów mózg uczy się jak uruchamiać pożądane częstotliwości, a osłabiać niekorzystne, co pacjent w efekcie będzie umiał wykorzystać w odpowiednich sytuacjach życiowych.

Rodzaje Biofeedback

Biofeedback EEG (ElektroEncefaloGrafia) lub neurofeedback – wykorzystuje właściwość, że mózg ludzki w ramach swojej aktywności wytwarza różne zakresy fal elektromagnetycznych, charakterystycznych dla różnych rodzajów tej aktywności.

Np. fale alfa w stanie relaksu w odprężenia, środkowe pasmo fal beta w stanie wytężonego wysiłku umysłowego, fale delta w stanie głębokiego, regenerującego snu. W niektórych dysfunkcjach mózgu występuje zarówno niedobór jak i nadmiar fal o pewnych częstotliwościach, co uniemożliwia pacjentowi wykonywanie pewnych czynności (np. dzieci z ADHD mają problem ze skupieniem się na wykonaniu konkretnego zadania lub kontrolowaniem emocji). Urządzenie do neurofeedbacku to wzmacniacz fal EEG (tzw. głowica) z odpowiednim oprogramowaniem.

Elektrody podłączane w różnych miejscach na skórze czaszki i uszach zbierają dane o występowaniu poszczególnych pasm fal, oprogramowanie zamienia te informacje w zrozumiały dla pacjenta obraz.

Pacjent ma tak sterować aktywnością swojego mózgu, aby np. widziany na ekranie samochód wyścigowy przyśpieszył. Neurofeedback jest stosowany w terapii dzieci z ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej), u ludzi z zaburzeniami procesu uczenia się, po urazach czaszki, wspomaga leczenie padaczki. Jest również polecany osobom zdrowym dla poprawy koncentracji, pamięci, w leczeniu nerwicy natręctw, redukcji stresu i poprawy kreatywności, stosowany również dla zabawy i gry (mindball).

Biofeedback EMG (ElektroMioGrafia) – Punktem wyjścia jest założenie, że napięcie mięśniowe (mierzone w mikrowoltach) wskazuje na stres. Sesja biofeedbacku polega na tym, że urządzenie wychwytuje elektryczne sygnały w mięśniach, typowo w mięśniach ramienia i czaszki, a następnie przekłada je na formę zrozumiałą dla pacjenta, np. żarówka błyska lub włącza się sygnał dźwiękowy, gdy mięsień się napina.

Biofeedback GSR (reakcja skórno-galwaniczna) lub EDR (Electro Dermal Response) – mierzy elektryczne przewodzenie skóry, które zmienia się w zależności od ogólnego pobudzenia współczulnego układu nerwowego. Elektrody montuje się na opuszkach palców. Biofeedback GSR najlepiej wykrywa zależności między stanem somatycznym i psychicznym człowieka, dlatego wykorzystywany jest w wykrywaczach kłamstw. Wykres GSR ma największy zasięg i jest najbardziej czułym pomiarem ze wszystkich rodzajów biofeedbacku. W medycynie służy do monitorowania przebiegu hipno- i psychoterapii, leczenia nadciśnienia, dychawicy oskrzelowej, nadmiernego pocenia się. Jest również polecany osobom zdrowym dla poprawy koncentracji, panowania nad emocjami i relaksacji.

Biofeedback HEG (Hemo-encephalo-graphy) mierzy temperaturę głowy za pomocą termometru na podczerwień umieszczonego na głowie lub wykorzystuje zmiany spektrum podczerwieni generowanej przez przepływająca krew (bardziej czerwony kolor oznacza większe natlenienie krwi).

Biofeedback HRV (Heart Rate Variability) – oparty na analizie zmienności rytmu serca.

Biofeedback oddechowy – aparat do biofeedbacku składa się z czujnika rytmu i długości wydechów. Wyniki pokazywane są za pomocą krzywej audiowizualnej. Ma zastosowanie u pacjentów z padaczką i chorobami układu oddechowego (np. dychawicą) i układu krążenia.

Biofeedback RSA (Respiratory Sinus Arrhythmia) – Pozwala ocenić, a także skutecznie skorygować stan zaburzonych funkcji wegetatywnych. Metoda została wynaleziona i opracowana w Rosji na początku lat 80 przez naukowca – fizjologa Aleksanda Smetankina. Trening RSA Biofeedback odbywa się za pomocą urządzenia (głowicy), które rejestruje elektryczną aktywność serca (EKG) przy pomocy elektrod zamocowanych na skórze klatki piersiowej i specjalnego oprogramowania. Poprzez elektrody i głowice do komputera dociera informacja EKG, specjalny program wyodrębnia rytm serca (HR) człowieka i w czasie rzeczywistym odzwierciedla na komputerze w zrozumiałej dla człowieka postaci multimedialnej.

RSA Biofeedback jest stosowany do terapii dzieci z ADHD, zwiększenia kreatywności, polepszenia koncentracji uwagi, pamięci, zwiększenia odporności na stres, zahamowania lęków, zwiększenia pewności siebie, zmniejszenia agresji, polepszenia zachowania dzieci i młodzieży, logoterapii, rehabilitacji widzenia, zaburzeń psychoemocjonalnych, w profilaktyce chorób układu oddechowego, w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych, u często i przewlekle chorujących dzieci, w zaburzeniach wegetatywno-naczyniowych, zaburzeniach psychosomatycznych, przygotowaniu kobiet do porodu, nadciśnieniu 1-2 st., migrenach oraz astmie.

Biofeedback SCP Wolne potencjały korowe – zmiany polaryzacji kory mózgowej, rejestrowane na powierzchni czaszki jako wolne potencjały. Negatywna polaryzacja oznacza większą aktywność pracy neuronów w rejestrowanym obszarze mózgu. Trenuje się poniżej częstotliwości 1-2 Hz.

Biofeedback temperaturowy – temperatura skóry zależy, oprócz czynników zewnętrznych, również od stanu psychicznego człowieka. Czujnik temperatury (termistor) zakłada się na opuszkę palca. Celem treningu jest osiągnięcie wyższej temperatury niż aktualna u danego pacjenta. Biofeedback temperaturowy stosowany jest do treningu relaksu, ale także w medycynie do leczenia niedokrwienia kończyn, chorobie reumatycznej, astmie.

Wykorzystanie Biofeedback

Z treningu EEG biofeedback korzystali najpierw astronauci w NASA, potem trafił do „cywila”. W Polsce dotychczas ćwiczyli w ten sposób wyłącznie sportowcy wyczynowi. Obecnie urządzenia do jego przeprowadzania są dostępne dla wszystkich zainteresowanych w placówkach służby zdrowia. Trening o nazwie EEG biofeedback, usprawniający pracę mózgu, propaguje dr n. med. Michaela Pakszys, kierownik Zakładu Neurofizjologii Instytutu Matki i Dziecka oraz neuropsychoterapeuta w Fundacji

Zdrowie w Warszawie. – Trening biofeedback poprawia pamięć i motorykę ciała, zwiększa koncentrację uwagi, polepsza samopoczucie i wiarę we własne możliwości – mówi dr Pakszys. Zastosowanie  terapii EEG Biofeeedback jest b. szerokie. Polecana jest dla osób zdrowych celem polepszenia ich funkcjonowania i samopoczucia, uzyskiwania lepszych efektów pracy i umiejętności relaksacji. Dla osób pracujących w warunkach wzmożonego stresu, wysiłku i odpowiedzialności np.:.

• uczniów, studentów w okresach wytężonej nauki przed egzaminami
• sportowców
• twórców, artystów
• wojska, pilotów, policji
• dla dzieci i dorosłych z dysfunkcjami w pracy mózgu w postaci np.:
• nadpobudliwości psychoruchowej /ADHD,ADD/
• dysleksji, dysgrafii, dyskalkuli
• zaburzeń uwagi i pamięci
• zaburzeń psychosomatycznych
• depresji
• zaburzeń snu
• obniżonej odporności immunologicznej
• problemów logopedycznych
• niskiej odporności na stres
• zespołu Tourette`a
• stanów nerwicowych
• autyzmu, zespołu Aspergera itd
• Biofeedback – umysł

Do opracowania metody posłużyło odkrycie, że ludzki mózg jest zdolny wyuczyć się nowego wzorca pracy. Mózg emituje stale cztery zakresy fal: alfa, beta, theta i delta. W zależności od naszego stanu psychofizycznego jeden typ fal przeważa. Dobroczynna dla mózgu jest przewaga fal alfa. Fizjologicznie występuje ona przynajmniej dwa razy dziennie: po przebudzeniu i przed zaśnięciem, przy zamkniętych oczach. Umysł, uwolniony od nadmiaru wrażeń, jest wtedy zdolny do twórczej pracy i łatwiej zapamiętuje. Trening EEG biofeedback umożliwia zdobycie umiejętności osiągania tego stanu w dowolnym momencie. Uczy też innych stanów umysłu w zależności od wieku i wytyczonego celu.

Metoda ta znalazła zastosowanie w wielu dziedzinach życia. Jest ona min. wykorzystywana w pokonywaniu  trudności u dzieci z zaburzeniami  koncentracji, nauką, dysleksją, nauką  matematyki, a także z różnymi zaburzeniami rozwoju np. ADHD, a także w pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo.

Trudności w czytaniu i pisaniu uwarunkowane różnymi przyczynami występują   u 30-40% uczniów. Dzisiaj prawie w każdej klasie można spotkać 3-5 dzieci z tego rodzaju specyficznymi zaburzeniami. Jak zauważa dr. hab. A. Borkowska w swojej pracy „Neuropsychologiczne podłoże trudności w czytaniu i pisaniu”  w zwalczeniu problemów z czytaniem i pisaniem u dzieci konieczny jest odpowiedni poziom pobudzenia organizmu, uwaga, jak również udział procesów motywacyjnych i emocjonalnych.

Najnowsze badania potwierdzają, że dysleksja jest przyczyną zaburzenia ośrodkowego przetwarzania bodźców słuchowo-wzrokowych i motoryki. Zatem organizacja mózgowych mechanizmów procesów psychicznych musi przebiegać z zaangażowaniem wielu sieci neuronalnych łączących zróżnicowane struktury anatomiczne układu nerwowego, w czym terapia EEG Biofeedback jest niezwykle efektywna.

Obecnie co czwarty uczeń rozpoczynający naukę szkolną doznaje nadmiernych trudności i niepowodzeń w uczeniu się matematyki. Gdy dzieci nie potrafią sobie poradzić z zadaniem i jednocześnie dostrzegają, że ich rówieśnicy zostali pochwaleni za wykonane zadanie, to często demonstrują złość, całą energie skupiając na przeżywaniu porażki. EEG Biofeedback jest w stanie wspomóc kształtowanie u dzieci zaufania do swych możliwości umysłowych (system gratyfikacji punktowej i indywidualne dopasowanie poziomu gry względem możliwości dziecka), jednocześnie wspomaga rozwój intelektualny dziecka.

Dzięki konsekwentnemu treningowi fal mózgowych dzieci zgromadzą doświadczenia niezbędne do zapamiętywania wiadomości i tworzenia umiejętności matematycznych.

EEG Biofeedback pomoże w pracy z uczniem upośledzonym umysłowo.

Dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim mają zróżnicowany potencjał rozwojowy. Jest to zaburzenie o charakterze globalnym, wszystkie funkcje i procesy psychiczne odbiegają od normy, a ich trudności w uczeniu się wynikają z zaburzeń spostrzegania, uwagi, pamięci, mowy, a również procesów emocjonalnych i adaptacji społecznej. Jak zauważa prof. dr. hab. H. Boryszkowska w swojej książce „Izolacja społeczna rodzin mających dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim” dziecko upośledzone umysłowo mało widzi – kiedy patrzy i mało słyszy – kiedy słucha.

Dzieci z upośledzeniem umysłowym mają zaburzone myślenie abstrakcyjne i słowno-pojęciowe, ich myślenie rozwojowe często zatrzymuje się na poziomie konkretno-obrazowym. Warto zauważyć, że z uwagi na stosunkowo dobrą pamięć mechaniczną oraz możliwość przyswajania materiału konkretno-obrazowego w warunkach dobrej stymulacji środowiskowej, dzieci upośledzone umysłowo mają szansę w czasie treningów EEG Biofeedback wyćwiczyć samodzielność w wykonywaniu zadań, poprawić analizę wzrokowo-słuchową, polepszyć koncentrację uwagi, rozwijać sprawność intelektualną. Znaczącym atutem treningów

Biofeedback jest możliwość dostosowania tempa pracy i wymagań gry do indywidualnych zasobów ucznia. MEN w Materiałach szkoleniowych, dotyczących Podniesienia efektywności kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami zaznacza, że dla dziecka upośledzonego praca z komputerem jest szansą na wyćwiczenie samodzielności, kreatywności, szeroko rozumianej sprawności. Oprogramowanie komputerowe EEG Biofeedback może zostać prototypem środowiska wolnego od barier, wpływając na ogólną atrakcyjność procesu poznania.

EEG Biofeedback w terapii ADHD.

Dzieci z ADHD wyróżniają się w swoim otoczeniu, są kreatywne, mają niekonwencjonalne pomysły, wiele z nich ma wysoki iloraz inteligencji. Jednak czasami ich nieumiejętność w dostrajaniu zachowania do wymagań szkoły powoduje, iż są to dzieci nielubiane i nieakceptowane w otoczeniu. Aby uczniowie z ADHD byli akceptowani i potrzebni w grupie rówieśników, niezbędne jest stworzenie im konsekwentnego systemu wymagań, odpowiedniej atmosfery, której nie towarzyszyłby lęk ani frustracja, a także opracowanie przez zespół nauczycieli odpowiedniego systemu oddziaływań terapeutycznych.

Występowanie ADHD związane jest z opóźnionym dojrzewaniem układu nerwowego dziecka. Trudności ucznia z rozpoznaniem ADHD można przypisać zarówno problemom kontroli impulsów, nadpobudliwości jak i zaburzeniom uwagi. MEN w świetle nowej Reformy edukacyjnej zwraca uwagę nauczycieli na specyficzne zasady pracy z uczniem z ADHD, którymi są: zasada regularności, powtórzeń, sprecyzowanych reguł i norm, indywidualizacji harmonogramu pracy ucznia, stosowania wzmocnień pozytywnych, stwarzania sytuacji zapewniających sukces, zasada naprzemienności wysiłku i relaksu.

Wszystkie te reguły są podstawą przeprowadzenia treningów Biofeedback. U dzieci z ADHD zauważa się nadczynność fali theta odpowiadającej za nadpobudliwość. W efekcie treningów zmniejsza się impulsywność dziecka (trening fali SMR), poprawia się koncentracja uwagi (dziecko uczy się dostrajać swoje fale do częstotliwości fali beta odpowiedzialnej za koncentrację). Terapia EEG Biofeedback pomaga zwiększyć u ucznia kontrolę zachowań, co pozwala dziecku uwierzyć we własne możliwości i zdobyć akceptację w środowisku rówieśniczym.

Trening EEG Biofeedback jest nowoczesną i bezpieczną metodą wspierającą podczas intensywnej nauki lub pracy, usuwającą trudności w uczeniu się, wspomagającą leczenie zaburzeń emocjonalnych i chorób psychosomatycznych. Doskonali i usprawnia funkcje umysłu, poprawia samopoczucie poprzez umiejętność kontroli stresu, wpływa na poprawę funkcjonowania i jakość życia.

---