NAGIETEK LEKARSKI (Nazwa łacińska – Calendula officinalis)

Wiadomości ogólne
Jednoroczna roślina lecznicza i ozdobna u z rodziny Złożonych(Compositae) uprawiana w Azji, Ameryce Północnej i Europie, w tym również w Polsce. Nagietek osiąga wysokość do 50 cm, wydaje łodygi wzniesione, rozgałęzione. Liście dolne odwrotnie jajowate, a liście górne niemal lancetowate, siedzące.  Na szczytach rozgałęzień łodyg znajdują się pojedyncze kwiaty w postaci koszyczków. Wszystkie części rośliny pokrywają delikatne włoski i gruczoły wydzielnicze, w dotyku nieco lepkie  i wydzielające charakterystyczny zapach. Nagietek lekarski kwitnie od czerwca do września. Znanych jest wiele odmian  hodowlanych nagietka , mających koszyczki różnej wielkości ,a kwiaty mają barwę od jasnożółtej do ciemnopomarańczowej.

Surowiec
Do celów leczniczych nadają się odmiany mające w koszyczkach tzw. pełne, o barwie intensywnie pomarańczowej. Do celów farmaceutycznych kwiaty zbiera się stopniowo, wyskubuje płatki, rozkłada cienką warstwą i suszy w cieniu i przewiewie. Otrzymuje się kwiat nagietka – Flos Calendulae. Niekiedy zbiera się całe koszyczki nagietka – Anthodium Calendulae, które suszy się w suszarniach. Kwiatki mają swoisty, słaby zapach balsamiczny i nieco cierpki smak. Płatki jego zawierają barwniki flawonoidowe i karotenoidowe, kalendulinę, likopinę. wiolaksantynę, rubiksantynę, ślady olejku lotnego, saponiny trójterpenowe, związki żywiczne, alkohole trójterpenowe, śluz, związki goryczkowe, kwasy organiczne, związki żywicowe.

Nagietek kwitnie od czerwca do jesieni. Do produkcji leków służą całe kwiatostany – koszyczki lub też wyskubane całe płatki koszyczka tj. płatki języczkowe z odmian pomarańczowych. Przy suchej pogodzie wyskubujemy pojedyncze płatki. Suszyć je należy rozkładając cienką warstwą w miejscach ocienionych aby nie utraciły naturalnego pomarańczowego koloru. Przy suszeniu w suszarniach temperatura nie powinna być wyższa niż 30-35°C. Wysuszone kwiaty należy przechowywać szczelnie zamknięte i chronić przed światłem.

Właściwości lecznicze
Kwiaty nagietka pobudzają czynności wydzielnicze – zwiększają ilość soku żołądkowego, śluzu, zwiększają ilość żółci i ułatwiają jej przepływ do dwunastnicy. Mogą być polecane w nieżytach niedokwaśnych żołądka i w nieżytach jelit, a także w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Związki czynne zawarte w nagietku znoszą stany skurczowe w przewodzie pokarmowym, dlatego mogą być stosowane w przypadkach dolegliwości bólowych po operacjach żołądka i dróg żółciowych. Ponadto nagietek ma właściwości przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, napotne i moczopędne.

Eliminują także toksyny powstające w przypadku rozwoju nowotworu w organizmie. Znosi objawy niestrawności u chorych na chorobę nowotworową przewodu pokarmowego. Związki te wzmagają odporność własną organizmu, przyspieszają gojenie się ran, dlatego nagietek może być polecany w przypadkach nie gojących się ran, owrzodzeń, oparzeń i to zarówno termicznych, słonecznych jak i popromiennych. Nagietek niszczy paciorkowce i gronkowce i z dobrym skutkiem może być wykorzystany w leczeniu stanów zapalnych gardła, krtani, jamy ustnej, a także zapaleń spojówek oczu. Związki czynne z kwiatów nagietka niszczą skutecznie rzęsistki i dlatego może on być używany w leczeniu zakażeń narządów rodnych.

Jest skuteczny w leczeniu nadżerek i pęknięciach błony śluzowej pochwy. Ponadto nagietek ma łagodne właściwości uspokajające, obniża ciśnienie tętnicze krwi, zwalnia tętno, zwiększa amplitudę skurczów serca. Działanie lecznicze mają też liście, które wykorzystuje się jako całe lub rozdrobnione do leczenia ran, ropni, owrzodzeń i obrzęków.

Przepisy

Napar z kwiatów nagietka do użytku wewnętrznego
Płatki tego kwiatu stosuje się najczęściej w połączeniu z rumiankiem, krwawnikiem, arniką, dziurawcem, szałwią przy owrzodzeniach żołądka i jelit, stanach zapalnych i kurczowych przewodu pokarmowego, bolesnym miesiączkowaniu, zaburzeniach w wydzielaniu żółci. pobudza do działania gruczoły wydzielania dokrewnego.

Składniki: Jedną łyżkę z kwiatów nagietka lub wysuszonego rozdrobnionego ziela z kwiatami nagietka 1 ½ szklanki wody.
Sposób przygotowania: Jedną łyżkę z kwiatów nagietka lub wysuszonego rozdrobnionego ziela z kwiatami nagietka zalać 1 1/2 szklanką wody wrzącej i pozostawić pod przykryciem na parze na 30 min. Odstawić na 10 min. i przecedzić. Pić 3 x dz. po 1 szklance na 1 godz. przed posiłkiem.

Napar do użytku zewnętrznego
Zewnętrznie stosuje się napar do przemywania, irygacji i płukanek w stanach zapalnych jamy ustnej, gardła, pochwy a także do przemywania i okładów w owrzodzeniach żylakowatych kończyn dolnych, zapaleniach i wykwitach skórnych, oparzeniach i zapaleniu spojówek. Na trudno gojące się rany, wykwity skórne, stosuje się odwar z kwiatu nagietka w postaci okładów, kompresów, kataplazmy ( przykładania). Działanie tego naparu można wzmocnić dosypując przed zaparzeniem łyżkę rumianku i krwawnika. Napar – trzy łyżki suszonych płatków nagietka zalewa się niepełną łyżką wody, gotuje 15 min. i odstawia do naciągnięcia. Ostudzoną miazgę kładzie się wprost na ranę pod ceratkę.

Nalewka do użytku wewnętrznego
Składniki: 50 g kwiatów lub ziela z kwiatami,500 ml alkoholu 40%
Sposób przygotowania: 50 g kwiatów lub ziela z kwiatami, macerować 14 dni w 500 ml alkoholu 40% i co pewien czas wstrząsać. Następnie przecedzić, wycisnąć ziele a płyn rozlać do małych ciemnych butelek. Zaleca się doustnie 30-50 kropli niekiedy do 1 łyżeczki, w kieliszku wody, 2-3 x dz. na 1 godz. przed posiłkiem.

Nalewka do użytku zewnętrznego
Zewnętrznie stosować 1 łyżkę na 1 szklanki wody do okładów na trudno gojące się rany, przemywać skaleczenia. Można ją stosować do płukania gardła w anginie i zapaleniu gardła. Znana jest skuteczność nagietka w zwalczaniu infekcji gronkowcowej i paciorkowcowej. Poza tym wykorzystuje się nalewkę do usuwania liszajów, piegów i brodawek, krwawych wybroczyn, ukąszeń owadów, odleżyn, guzów, narośli, naciągniętych mięśni.

Wyciąg olejowy do użytku zewnętrznego
Stosować zewnętrznie na skórę i błony śluzowe jako środek przeciwzapalny i gojący rany, oparzenia termiczne I stopnia i słoneczne. 1-2 garście świeżo zebranych kwiatów zalać oliwą z oliwek w małym naczyniu, tak aby były pokryte, postawić na parze na 1-2 godz. Odstawić na okres 2-3 dni, aż płatki kwiatów staną się kruche a olej będzie żółto-pomarańczowy. Przecedzić i wycisnąć kwiaty. Przelać do małych butelek i przechowywać w lodówce.

Ocet do użytku zewnętrznego
Używać do smarowania brodawek, zgrubień skóry, stosować przeciwko świądowi, trądzikowi, zapaleniom skóry oraz na stłuczenia. Świeże kwitnące ziele drobno posiekać. Na 100 g ziela dodać 25 ml spirytusu i 135 ml octu 10% (najlepiej jabłkowego). Starannie wymieszać i pozostawić na 10 dni często wstrząsając. Przecedzić i stosować do użytku zewnętrznego.

Zioła wzmacniające odporność
Składniki: 50 g nagietka i korzenia mniszka oraz po 25g ziela jemioły, ziela drapacza, ziela skrzypu, ziela pięciornika gęsiego, kwiatów jasnoty białej i korzeni pokrzywy.
Sposób przygotowania: zmieszać50 g nagietka i korzenia mniszka oraz po 25g ziela jemioły, ziela drapacza, ziela skrzypu, ziela pięciornika gęsiego, kwiatów jasnoty białej i korzeni pokrzywy .Zalać 1 łyżkę ziół w termosie 2 szklankami wody wrzącej. Zamknąć i odstawić na 1 godz. Pić 3 x dz. 1 szklankę między posiłkami jako środek wzmacniający, zwiększający odporność organizmu i regulujący czynność narządów wewnętrznych.